مجتبی ذوالنور، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، خبر داد سه کشور اروپایی طرف توافق هسته‌ای برجام مبلغ ۱۵ میلیارد دلار جهت خرید نفت از ایران با وجود تحریم‌های شدید آمریکا علیه جمهوری اسلامی به کانال مالی غیردلاری اینستکس تزریق می‌کنند. 

 روز یکشنبه ۲۴ شهریور خبرگزاری تسنیم به نقل از ذوالنور نوشت: «اروپایی‌ها پذیرفته‌اند ۱۵ میلیارد دلار را در سه قسط۵   میلیارد دلاری به صندوق اینستکس واریز کنند، به این معنی که در صورت پیش‌فروش نفت آن‌ها این مبلغ را بردارند.»

تاکنون کشورهای اروپایی در این باره اظهارنظر نکرده‌اند.

در پی خروج دولت آمریکا از برجام در سال گذشته و اعمال تحریم‌های شدید نفتی علیه ایران، فروش نفت به‌عنوان منبع اصلی درآمد ایران به شدت کاهش یافته است. ایران نیز اخیرا با توقف برخی محدودیت‌های برجامی، از کشورهای اروپایی خواسته تا زمینه را برای بهره‌مندی از منافع برجام فراهم کند. 

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، در راستای تلاش‌ دولت‌های اروپایی برای حفظ برجام پیشنهاد اعطای خط اعتباری ۱۵میلیارددلاری به ایران را برای جبران خسارت ناشی از تحریم نفت ایران از سال گذشته مطرح کرد. 

ذوالنور گفت: «بنا بوده که تمام موانع اقتصادی ما عادی‌سازی شود، اگر ما قبول کنیم حقمان را در این حد تثبیت کرده‌ایم.»

این نماینده مجلس همچنین گفت کشورهای اروپایی در «بهترین وضعیت حدود۲۰ میلیارد دلار» با ایران مبادله اقتصادی دارند در حالی که مبادلات آن‌ها با آمریکا «چندین برابر» بیشتر است.

ذوالنور افزود: «درنتیجه برایشان سودآورتر است که با آمریکایی‌ها ارتباط داشته باشند.»

با وجود تحریم‌های شدید بانکی آمریکا علیه ایران، مشخص نیست آیا بانک‌های اروپایی اقدام به انتقال چنین مبلغی به صندوق اینستکس که از ماه ژوئن عملیاتی شده است خواهند کرد یا خیر. 

تنها گزینه ممکن برای انتقال این وجه بانک مرکزی اروپاست که از نگاه کارشناسان تحریم آن از سوی آمریکا مشکل است.

اینستکس ابتکار سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان برای ماندن ایران در برجام است. بر اساس این سازوکار، ایران می‌تواند کالاهای غیرتحریمی مانند دارو و مواد غذایی را دریافت کند. 

اما مقام‌های ایرانی همواره در مذاکرات خود با اروپایی‌ها گفته‌اند که خواهان فروش نفت از طریق اینستکس‌اند.

ذوالنور گفت: «یک سال جمهوری اسلامی تحمل کرد و با اروپایی‌ها مذاکره کرد بعد از یک سال نتیجه کاهش تعهدات ما این بود که اروپایی‌ها سر عقل بیایند.»

مقام‌های رسمی آمریکا اینستکس را شاخه‌ای از بانک مرکزی ایران دانسته‌اند که هم‌اکنون مشمول تحریم‌های آمریکاست. هنگام راه‌اندازی این کانال، وزارت دارایی آمریکا در نامه‌ای خطاب به مدیرعامل وقت اینستکس هشدار داده بود که این سازوکار می‌تواند مشمول تحریم واقع شود. 

برایان هوک، رئیس گروه اقدام ایران در وزارت امور خارجه آمریکا، هنگام راه‌اندازی اینستکس، گفته بود: «اگر شرکتی قرار باشد بین کار در آمریکا و کار در ایران یکی را انتخاب کند، هر بار آمریکا را انتخاب می‌کند. این ارزیابی ما از اینستکس است.»

سه دولت اروپایی قبلا عملیاتی شدن کامل اینستکس را الحاق ایران به کنوانسیون‌های ضدپول‌شویی و ضد تامین مالی تروریسم  گروه ویژه اقدام مالی موسوم به اف‌ای‌تی‌اف دانسته بودند. سرنوشت لوایح مربوط به الحاق ایران همچنان نامعلوم است.