پس از آن‌که مجمع تغییر اقلیم سازمان ملل هفته گذشته گفت که انسان ۱۲سال فقط وقت دارد تا مانع از رسیدن دمای کره‌ زمین به آستانه ۱/۵ درجه سانتی‌گراد بشود، مقام‌های ایرانی گفتند تراز دریاچه ارومیه به بالاترین سطح در پنج سال اخیر رسیده، بدون آنکه بگویند نیمه جنوبی دریاچه دیگر به خشکی کامل نزدیک شده است.

فرهاد سرخوش، رییس دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی این هفته به خبرگزاری‌های داخلی گفت که تراز دریاچه ارومیه ۲۴ سانتی‌متر نسبت به کمترین سطح ثبت شده برای آن افزایش یافته و «مساحت این دریاچه نسبت به سال گذشته ۳۴ کیلومترمربع افزایش یافته است».

او نوید این را داد که «رفته رفته شاهد افزایش سطح نگین آبی آذربایجان خواهیم بود».

سوءمدیرت و برنامه‌های سدسازی، شیوه نامناسب کشاورزی، امتداد خشکسالی، در کنار بی‌توجهی به تغییر اقلیم ناشی از گرمایش زمین که از فعالیت صنعتی انسان منشاء گرفته، تاکنون ۸۰ درصد دریاچه ارومیه را خشک کرده است.

دریاچه‌ای که خشکی‌اش، «سونامی نمک» یا ریزگردهای آن تا تهران خواهد رسید.

سرخوش با بیان این  «نابودی کامل دریاچه ارومیه فضاسازی رسانه‌ای» است، گفت: «اگر احیای دریاچه ارومیه ممکن نبود، دولت چندین هزار میلیارد ریال اعتبار ویژه برای آن هزینه نمی‌کرد.»

اعتبار بودجه‌ای ۵۰۰ میلیارد تومانی برای امسال هنوز واریز نشده است ولی آیا به طور کلی برنامه‌های احیاء محیط‌زیستی ایران، همانند برنامه احیاء دریاچه ارومیه، در برابر رویدادهای آب‌وهوایی ناشی از گرمایش زمین دوام می‌آورند؟

برنامه احیاء دریاچه ارومیه قرار است تراز اکولوژیک این دریاچه را در سال ۱۴۰۴ به وضعیتی پایدار برگرداند. هم‌زمان، سازمان ملل می‌گوید تا ۲۰۳۰ میلادی (۱۲ سال دیگر برابر ۱۴۰۹ شمسی) دمای کره زمین شاهد عبور از آستانه ۱/۵ درجه خواهد شد و تا ۲۰۴۰ (۲۲ سال دیگر) زمین در مسیر تبدیل به سیاره‌ای ناآشناست.

سازمان ملل: در آستانه‌ زمینی ناآشنا

نقشه راه سازمان ملل می‌گوید اگر در گذر ۱۲ سال پیش‌رو، برنامه‌های کاهش مصرف کربن (مشخصا سوخت‌های فسیلی همانند نفت، گاز و زغال‌سنگ) با هدف نهایی صفرکردن مصرف‌شان اجرایی نشوند، زمین شاهد رویدادهای شدید آب‌وهوایی همانند گسترش خشکسالی‌ها، سیلاب‌ها، موج‌های گرما و فقر، زندگی صدها میلیون‌ نفر را نابود خواهد کرد.

تمامی این رویدادها امروز هم برای ایران آشناست: خشکسالی در بخش‌های محروم‌تر ایران همانند سیستان‌وبلوچستان ده سالگی را پشت سر گذاشته‌اند و موج گرما به مرزی نزدیک شده که صرف زندگی روزمره می‌تواند بانی سکته گرما و گرفتن جان آدمی باشد.

ایران سال گذشته هفتمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در دنیا بود، هرچند هفتمین کشور پرجمعیت جهان نیست. این رتبه‌ای تازه برای ایران محسوب نمی‌شود و در سال‌های اخیر، تقریبا هر سال ایران جزو اصلی‌ترین ارسال‌کنندگان دی‌اکسید کربن و دیگر گازها به اتمسفر بوده و هم‌زمان شاهد گسترش تبعات گرمایش زمین است، یک مثال بارز آن نایاب شدن آب و دیگری اینکه هوای پاک بتدریج نه فقط در شهرها، بلکه در سطح استان‌ها دیگر وجود ندارد.

ایران: ۳۰سال خشکسالی، تمام نخواهد شد

منتقدانی که می‌گفتند پیمان پاریس با هدف ۱/۵ درجه سانتی‌گراد واقعیت علمی فرای گرمایش زمین را نادیده گرفته و به‌اندازه کافی سریع و قاطع نیست، حالا می‌گویند نقشه راه سازمان ملل هم محافظه‌کارانه است و چند موضوع مهم مثل آوارگان اقلیمی را نادیده گرفته است.

در ایران هم داوود پرهیزکار، رییس سازمان هواشناسی در واکنش به اینکه مکرر گفته می‌شود «خشکسالی ایران دوره‌های ۳۰ یا ۲۰ ساله دارد و سپس کشور به ترسالی می‌رسد»، گفته است: « جای تاسف دارد که برخی کارشناسان داخل و خارج کشور به جای پذیرش شرایط آبی موجود در ایران، برنامه‌ریزی برای سازگاری با اقلیم کشور و جلوگیری از توسعه ناپایدار چنین نظرات غیر علمی مطرح می‌کنند. آنچه در دنیای امروز مطرح است و در جوامع علمی جهان مورد توجه قرار می‌گیرد گرمایش جهانی و اثرات ناشی از آن است.»

ولی عدم گذر از آستانه ۱/۵ درجه حتی اگر ممکن هم بشود، این یک رقم میانگین است که در آن مناطقی مانند ایران در خاورمیانه بیشتر گرم شده‌اند. تا ۲۱۰۰ میلادی که نگاه سازمان ملل تا آن زمان را مد نظر دارد، آدمی به‌راحتی می‌تواند شاهد گذر از آستانه ۳ درجه سانتی‌گراد باشد.

یا آن‌طور که پرهیزکار گفت: «در سال ۲۱۰۰ دمای کره زمین به‌طورمتوسط (می‌تواند) پنج درجه سانتی‌گراد افزایش یابد. خبر بدتر این است که در خاورمیانه دما بین پنج تا هفت درجه بیشتر می‌شود. باید دقت داشته باشیم که طی ۵۰ سال گذشته، ایران دو درجه افزایش دما داشته است و اگر این دو درجه به پنج تا هفت درجه برسد، به‌طور قطع ابعاد مختلف زندگی بشر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. کوچکترین آسیب گرمایش در کشور ما این است که مناطق مختلف از سکنه خالی می‌شود.»

دریاچه ارومیه هنوز هم مثالی از تغییر اقلیم در ایران است و این ماه خبرگزاری‌های داخلی گفتند به وزیر آموزش و پرورش تذکر داده شده است که چرا تصویر دریاچه ارومیه از جلد کتاب فارسی دوم دبستان حذف شده است.

کمی قبل از آن، مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌ زیست ایران گفت:‌ «وقتی در رابطه با احیای دریاچه ارومیه صحبت می‌کنیم، باید این موضوع را بدانیم که اگر دریاچه ارومیه خشک شود، دیگر شهری به عنوان تبریز نخواهیم داشت و این شهر هم باید جابجا شود. این موضوع برای این نیست که مردم را بترسانیم بلکه یک واقعیت است.»

*تصویر اصلی این مقاله، دریاچه ارومیه در کنار دریاچه وان در میانه مهر ماه است و توسط ماهواره‌های ناسا گرفته شده است. تمامی تصویرهای این مطلب بااستفاده از دیده‌بان جهانی ناسا تهیه شده‌اند.