کمتر از یک هفته از راه‌اندازی سازوکار مالی ویژه اروپا برای تجارت با ایران موسوم به اینستکس  در ازای ماندن این کشور در توافق هسته‌ای برجام، واکنش‌های متضادی از سوی موافقان و منتقدان دولت به دنبال داشته‌است.

در حالی که مقام‌های دولت حسن روحانی مکانیزم مالی اعلام‌شده را وسیله دور زدن تحریم‌های آمریکا توصیف می‌کنند منتقدان آن را ابزاری صرفا نمادین و بدون کارآیی جلوه می‌دهند.

در جدیدترین اظهار نظر در موافقت با اینستکس، ولی ملکی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس، با خبرگزاری ایسنا گفت: «اینستکس نخستین گام برای رفع مشکلات بازرگانان، صادرکنندگان و واردکنندگان ایرانی و اروپایی است که سخت‌گیری‌های بیش از حد آمریکا مشکلاتی را برای‌شان به وجود آورده است..»

او همچنین تاکید کرد اینستکس «از یک طرف موجب رفع نیاز کشورهای اروپایی به مواد اولیه صنعتی و غیرصنعتی و محصولات مرغوب و با کیفیت ایرانی است و از سوی دیگر تامین‌کننده نیاز کارخانجات و شرکت‌های ایرانی به دارو، مواد اولیه و کالاهای نیم‌ساخت و ساخته‌شده اروپایی است.»

یک روز قبل، در اقدامی که هماهنگ‌شده به نظر می‌رسید، امامان جمعه در خطبه‌های خود انتقاد‌های شدیدی از این سازوکار مالی کردند.

در تهران، احمد خاتمی امام جمعه، اینستکس را به «سیاست نفت در برابر غذا» تشبیه و سبب «تحقیر» ایران توصیف کرد.

امام جمعه قم محمد سعیدی نیز گفت: «به التزام اروپایی‌ها نیز در پایبندی به برجام اطمینانی نیست بنابراین نباید منتظر اروپا بمانیم».

واکنش‌های این روحانیون هم‌زمان با تهدید آمریکا به تنبیه شرکت‌هایی که قصد بهره‌گیری از ابزار اینستکس را دارند مطرح شد.

در پی خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های شدید علیه ایران، سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان به دنبال تسهیل تجارت با ایران در ازای ماندن این کشور در توافق هسته‌ای هستند.

هدف از اینستکس ایجاد یک اتاق تصفیه وجوه بوده تا انتقال پول بین ایران و اروپا که با محدودیت‌های شدید بانکی همراه است نیاز نباشد.

این ابزار مالی فعلا کالاهای دارویی و با مصارف انسان‌دوستانه را پوشش می‌دهد اما مقام‌های ایرانی انتظار دارند بتوانند نفت خود را که مشمول تحریم آمریکا است از این طریق به فروش رسانده و وجه آن را دریافت کنند.

مخالفان دولت می‌گویند با توجه به ماهیت فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا، اینستکس منفعتی برای ایران در پی نخواهد داشت. با این حال دولت حسن روحانی تاکید دارد اینستکس می‌تواند روزنه مبادلات ایران را با خارج از مرزها باز نگه دارد.

مطابق بیانیه اخیر اتحادیه اروپا، عملیاتی شدن کامل اینستکس نیازمند تایید لوایح مربوط به پیوستن ایران به ساز و کار موسوم به اف‌ای‌تی‌اف است که این موضوع در ایران مخالفان جدی خود را دارد. سرنوشت اف‌ای‌تی‌اف هم‌اکنون در دست مجمع تشخیص مصلحت است.