از زمان سقوط حکومت طالبان، این چهارمین‌بار است که برای تعیین رییس‌ جمهوری در افغانستان انتخابات برگزار می‌شود. 

در اولین انتخابات پس از سقوط طالبان، حامد کرزی در دور اول با بیش از ۵۵درصد کل آرا، به‌عنوان رییس‌ جمهوری انتخاب شد. پس از آن در سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۳، هیچ نامزدی در دور اول برنده نشد. بر اساس قانون اساسی افغانستان، درصورتی‌که کسی نتواند ۵۰ درصد کل آرای اخذشده به‌علاوه یک رای را در دور اول انتخابات کسب کند، دو نامزدی که بیشترین رای را در دور اول به‌دست آورده‌اند، در مرحله دوم وارد رقابت می‌شوند. کسی که بیشترین رای را در این مرحله از آن خود کند، برنده انتخابات شناخته می‌شود.

در دومین انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۱۳۸۸، ابتدا حامد کرزی دوباره با ۵۵ درصد آرا، برنده انتخابات اعلام شد، اما در نتیجه بازشماری آرا و تفکیک آرای درست از نادرست، رای او به ۴۹ درصد کاهش پیدا کرد و انتخابات به دور دوم کشیده شد. از آن زمان تاکنون هرچند برای تعیین رییس‌ جمهوری و آنچه که «انتقال صلح‌آمیز قدرت» خوانده می‌شود، انتخابات برگزار شده، اما رییس جمهوری در نتیجه یک توافق سیاسی تعیین شده است.

چهارمین انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان به‌دلیل طولانی شدن جنگ، تصمیم آمریکا برای ترک افغانستان، نیرومندتر شدن طالبان خصوصا از نظر سیاسی و چندپارچگی سیاسی، از حساسیت بیشتری برخوردار شده است.

امسال اداره آمار/احصائیه افغانستان اعلام کرد که جمعیت این کشور به ۳۲ میلیون نفر رسیده است. مطابق همین ارزیابی، ۴۸ درصد از کل جمعیت کشور، زیر سن ۱۵ سال قرار دارند.

چه کسانی نامزدند؟

برای این انتخابات ۱۸ نفر نامزد شده‌اند. در میان نامزدها، علاوه‌بر دو شریک حکومت وحدت ملی، چهره‌های سیاسی، سران برخی احزاب و نامزد‌های نه‌چندان شناخته‌شده نیز دیده می‌شوند. هیچ زنی در فهرست نامزدها وجود ندارد و تنها تکت «امنیت و عدالت» به رهبری رحمت‌الله نبیل، معاون دومش را یک زن انتخابات کرده است: خانم مسعوده جلال که سابقه شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری را دارد.

روند صلح قطر که در آن آمریکا و طالبان برای رسیدن به یک توافق ختم جنگ، ۹ دور باهم مذاکره کردند، به دودستگی درمورد انتخابات بیشتر دامن زد. شماری از چهره‌های سیاسی عمدتا بیرون از دولت و در راس آن حامد کرزی و محمدحنیف اتمر، طرفدار تعلیق انتخابات و تمرکز بر روند صلح بودند. این دودستگی در نهایت سبب شد که یکی از جدی‌ترین رقبای انتخاباتی اشرف غنی، یعنی محمدحنیف اتمر، در انتخابات ششم میزان/مهر اعلام بی‌طرفی کند. برخی چهره‌های جنجالی پنج‌سال اخیر مانند عطامحمد نور، اسماعیل خان، یونس قانونی و شماری از اطرافیان نزدیک آقای کرزی نیز از شرکت در انتخابات خودداری کرده‌اند. این چهره‌های سیاسی روز یکم میزان/مهر امسال با صدور اعلامیه‌ای، نسبت به عواقب این انتخابات و خطر عمیق شدن بحران سیاسی هشدار داده‌اند.

هم‌زمان با این، در دو ماه کارزار انتخاباتی، برخی تیم‌ها از ادامه رقابت به نفع نامزدهای دیگر انصراف دادند. زلمی رسول که وزیر خارجه دولت حامد کرزی و در انتخابات ۱۳۹۳ از نامزدهای ریاست‌جمهوری بود، به اشرف غنی (تیم دولت‌ساز) پیوست. شیدا محمد ابدالی، از نامزدهای ریاست‌جمهوری از قندهار نیز به تیم دولت‌ساز پیوست. نورالحق علومی، وزیر داخله/کشور پیشین و ابراهیم الکوزی هم دو نامزد ریاست‌جمهوری بودند که در آخرین روزهای کارزارهای انتخاباتی به نفع تیم دولت‌ساز از ادامه رقابت انصراف دادند.

به این ترتیب، عملا در این انتخابات،  ۱۳ نامزد برای به‌دست آوردن کرسی ریاست‌جمهوری افغانستان رقابت خواهند کرد.

پنج نامزد نسبتا مطرح در این انتخابات حضور دارند. تیم دولت‌ساز که نامزد آن اشرف غنی است، بیشترین گردهمایی انتخاباتی را برگزار کرده است. سرور دانش و امرالله صالح معاونان آقای غنی در این تکت انتخاباتی‌اند. عمر داوودزی، از چهره‌های مطرح سیاسی، رییس کمپین اشرف غنی است. آقای غنی در این دور، طرفدار تمرکز قدرت و از مخالفان صریح «ریاست اجرائیه» است.

رقیب عمده آقای غنی، عبدالله عبدالله است که به‌عنوان نامزد تکت «ثبات و همگرایی» با ائتلافی از سران احزاب و چهره‌های سیاسی همچون کریم خلیلی، انوارالحق احدی، محمد محقق و حاجی دین‌محمد وارد رقابت شده است. آقای عبدالله طرفدار ایجاد جایگاه ریاست اجرائیه برای تمرکززدایی از قدرت است و انوارالحق احدی را برای این سمت در نظر گرفته است. آقای احدی رییس افتخاری حزب افغان ملت و از چهره‌های مطرح سیاسی این کشور است.

رحمت‌الله نبیل که به دلیل اختلاف با رییس‌جمهور غنی از ریاست عمومی امنیت ملی استعفا کرد، در این دور خود را برای کسب کرسی ریاست‌جمهوری نامزد کرده است. در تکت آقای نبیل، ژنرال مرادعلی مراد از قوم هزاره، معاون اول اوست و خانم مسعوده جلال، معاون دومش. آقای نبیل در جریان کارزارهای انتخاباتی، اتهام‌های سنگینی ازجمله ارتباط با شبکه حقانی را به اشرف غنی وارد کرده است. تمرکز نبیل به کسب رای جوانان و اقلیت‌های قومی است. این نامزد انتخابات گفته است که در صورت پیروزی، به‌دلیل عدم شفافیت در انتخابات پارلمانی سال گذشته، انتخابات پارلمانی زودهنگام برگزار می‌کند.

گلبدین حکمتیار که پس از ۱۸ سال زندگی مخفی، دو سال پیش با دولت افغانستان صلح کرد، این‌بار یکی از نامزدهای ریاست‌جمهوری است. آقای حکمتیار طرفدار انتخابات و حکومت به گفته او، «اسلامی» است و معتقد است که زنان نمی‌توانند رییس‌جمهور شوند. او اخیرا هشدار داد که درصورت تقلب در انتخابات، دست به سلاح می‌برد.

پنجمین نامزد به‌نسبت مطرح، احمدولی مسعود، برادر احمدشاه مسعود است. آقای مسعود برای اولین بار نامزد انتخابات شده و معتقد است که به‌منظور پایان بخشیدن به جنگ افغانستان، به‌جای طالبان، باید با پاکستان مذاکره شود. آقای مسعود همچنین طرفدار یک دموکراسی ائتلافی است. مسعود در این دور نتوانسته است که حامیان سنتی حوزه شمال افغانستان را با خود همراه کند.

دیگر نامزدهای چهارمین انتخابات ریاست‌جمهوری افغانستان پس از سقوط طالبان، عبارت‌اند از: عبدالطیف پدرام، فرامرز تمنا، عنایت حفیظ، غلام فاروق نجرابی، حکیم تورسن، نوررحمان لیوال، شهاب حکیمی و سید نورالله جلیلی.

آمادگی‌ها برای انتخابات

کمیسیون انتخابات افغانستان بودجه انتخابات را معمولاً از حامیان بین‌المللی این کشور می‌گیرد. در این انتخابات، برخلاف رویه معمول، دولت تامین دو-سوم کل بودجه انتخابات را پذیرفته و به این ترتیب، از مجموع ۱۴۹میلیون دلار، ۹۰ میلیون دلار آن را دولت و باقی آن را حامیان جهانی افغانستان پرداخته‌اند.

به‌دنبال مدیریت بد انتخابات پارلمانی سال ۱۳۹۷ که اعلام نتیجه آن ده ماه طول کشید، اعمال اصلاحات برای تامین شفافیت انتخابات به موضوعی جدی برای حکومت، گروه‌های سیاسی و مردم افغانستان تبدیل شد. در این انتخابات مانند انتخابات پارلمانی سال گذشته، از دستگاه‌های بایومتریک استفاده می‌شود. گرفتن عکس زنان رای‌دهنده الزامی شده است تا تطبیق آن با فهرست از قبل ثبت‌شده رای‌دهندگان در کمیسیون انتخابات، ساده شود.

از مجموع ۷۳۸۴ مرکز رأی‌گیری، ۴۹۴۲ مرکز برای انتخابات ریاست‌جمهوری فعال است. در هر مرکز، چند محل رای‌دهی (صندوق) اختصاص داده می‌شود و در هر صندوق نیز ۴۰۰ رای ریخته می‌شود. بیش از ۹میلیون ۶۰۰هزار نفر، شامل بیش از ۳ میلیون و ۳۰۰هزار زن، برای شرکت در این انتخابات ثبت‌نام کرده‌اند.

در انتخابات پارلمانی پارسال، کمیسیون انتخابات افغانستان برای نخستین‌بار از دستگاه‌های بایومتریک به‌منظور تایید هویت رای‌دهندگان استفاده کرد. در آن هنگام خرابی دستگاه‌های بایومتریک نارضایتی از نتیجه انتخابات را افزایش داد. کمیسیون انتخابات اعلام کرده که ۳۸هزار دستگاه بایومتریک برای این انتخابات آماده شده است؛ ۲۹هزار دستگاه برای ۲۹هزار محل رأی‌گیری و برای هر مرکز هم یک دستگاه بایومتریک احتیاطی اختصاص داده شده است.

برای برگزاری این انتخابات، کمیسیون بیش از ۱۷۸ هزار و ۴۰۰ نفر استخدام کرده است. به همین ترتیب، بیش از ۹هزار زن برای بازرسی محلات رأی‌دهی زنانه گماشته شده‌اند.

برای ثبت هویت رأی‌دهندگان در سیستم مرکزی از طریق دستگاه‌های بایومتریک، باید این دستگاه‌ها به اینترنت وصل باشند. کمیسیون انتخابات در ماه سنبله/شهریور اعلام کرد که ۹۰ درصد از مراکز انتخاباتی به اینترنت دسترسی خواهند داشت. البته این دستگاه‌ها همچنین می‌توانند اطلاعات رأی‌دهندگان را ذخیره کنند؛ امکانی که مشکل نبود اینترنت را رفع می‌کند.

انتظار می‌رود کمتر از ۲۰۰هزار ناظر بر این انتخابات نظارت کنند. بر اساس اطلاعات کمیسیون انتخابات، نامزدهای انتخابات، ۲۹ حزب سیاسی، ۲۶ نهاد داخلی، ۲۴ نهاد رسانه‌ای و ۱۸ نهاد بین‌المللی برای نظارت بر انتخابات درخواست داده‌اند. بیشترین شمار ناظران نامزدها به‌ترتیب متعلق به اشرف غنی، عبدالله عبدالله، گلبدین حکمتیار، رحمت‌الله نبیل و احمدولی مسعود است که نزدیک به ۷۰هزار ناظر را برای نظارت از انتخابات گماشته‌اند. ۱۷۴ ناظر بین‌المللی نیز در کنار ناظران داخلی خواهند بود. 

تأمین امنیت

طالبان بارها تهدید کرده‌اند که با حمله به مراکز انتخاباتی، این روند را تخریب می‌کنند. افزون بر این، در عمل نیز طالبان بر بخش‌هایی از افغانستان تسلط دارند. به همین دلیل، کمیسیون انتخابات از مجموع ۷۳۸۴ مرکز رأی‌دهی، تنها ۴۹۴۲ مرکز را فعال می‌کند. این مراکز هم از نظر امنیتی به مراکز امن و مراکزی با تهدیدهای متوسط و بالای امنیتی دسته‌بندی شده‌اند.

در آخرین مورد، وزارت داخله/کشور افغانستان اعلام کرد که ۴۲۵ مرکز دیگر نیز به‌دلیل فقدان امنیت، بسته خواهند بود. این اقدام با واکنش سفارت آمریکا و دفتر سازمان ملل متحد در کابل مواجه شده است.

تامین امنیت مراکز رای‌دهی برعهده بیش از ۷۰هزار نیروی امنیتی است.

براساس تقویم انتخاباتی کمیسیون انتخابات، نتیجه ابتدایی این انتخابات، ۲۷ میزان/مهر و نتیجه نهایی ۱۶عقرب/آبان اعلام می‌شود.

۲۳ سال پیش در این روز، ششم میزان/مهر، طالبان کنترل کابل در اختیار گرفتند، دو دهه پس از آن روز، مردم افغانستان درحالی به استقبال انتخابات می‌روند که طرح صلح و بازگشت طالبان بیش از هرزمانی، جدی‌تر شده است.