سیوششمین دوره کتاب سال، از چرایی عدم حضور برندگان آمریکایی تا حذف سکه
سیوششمین دوره جایزه کتاب سال و بیستوششمین دوره جایزه جهانی کتاب سال عصر سهشنبه ۱۶ بهمن با سخنرانی رییسجمهوری و معرفی برگزیدگان به کار خود پایان داد.
از سالها قبل و بهخصوص در دوره ریاستجمهوری هاشمی رفسنجانی، سنت حضور رییسجمهوری در مراسم جایزه کتاب سال به سنتی پایدار تبدیل شد و هر ساله هم عموما روسای جمهور در این مراسم نکات نسبتا مهم و خبرسازی را درباره نوع مواجهه دولت و حتی نظام با کتاب و کتابخوانی مطرح میکنند.
در دورههای گذشته، عموم روسای جمهور، بهخصوص خاتمی و روحانی، ضمن دفاع از آزادی بیان، موضعی منتقدانه نسبت به سیاستهای نظام درباره کتاب و نشر داشتند، اما هیچکدامشان نتوانستند توفیق برهم زدن سامانه سانسور و ممیزی را پیدا کنند.
دو روایت درباره چرایی عدم حضور مولفان آمریکایی در جایزه جهانی کتاب سال
در سخنرانی دوره سیوششم کتاب سال نیز روحانی به سانسور و بیپاسخ ماندن سوالات جامعه انتقاد کرد و از سوی دیگر اعلام کرد چند تن از مولفانی که در بخش کتاب سال جهانی برنده جایزه شده بودند به دلیل مشکلات ویزایی که به گفته او آمریکا برای آنان ایجاد کرده است نتوانستند در این مراسم حضور پیدا کنند. روحانی در ادامه افزود: «این چهار اندیشمند را تهدید کردند که اگر به ایران بروند، دیگر ویزای ورود به آمریکا به آنها نمیدهند.»
سخنان روحانی با روایت نیکنام حسینیپور، مدیرعامل خانه کتاب، درباره دلیل عدم حضور مولفان آمریکایی در مراسم کتاب سال تفاوت دارد. حسینیپور، که نهاد زیرنظرش متولی برگزاری این مراسم است، دلیل عدم حضور سه مولف آمریکایی را به تعطیلی اخیر دولت آمریکا در اثر اختلاف میان کنگره و رییسجمهوری نسبت داد که باعث شد کارهای اداری صدور ویزای استادان آمریکایی انجام نشود. او گفت: «طبق اطلاعات ما، در دانشگاه محل کار این مهمانان یک مرکز حقوقی وجود دارد که افراد باید با حضور در آن فرم مشخصی را پر کنند. اما چون دولت نیمهتعطیل است و کارمندان حضور ندارند، این کار به تاخیر افتاد.»
این تاخیر سبب شد تا، به گفته مدیرعامل خانه کتاب، «فرصتی برای بازنگری در داوریها وجود نداشته باشد و امکان اینکه نفرات دیگری را جایگزین کنیم نیست»، لذا «مطابق با پروتکلهای موجود، امکان اعلام و ارسال جوایز برای این سه نفر وجود ندارد و کتاب سال در این سه حوزه» برگزیدهای نداشت.
طبق گزارشی که محمدعلی مهدوی راد، دبیر علمی جایزه کتاب سال، ارائه داد، مجموعه آثار مکتوبی که از راههای مختلف در دبیرخانه جایزه کتاب سال بررسی شدند ۵۲ هزار و ۸۰ عنوان چاپ نخست بود که در سال ۹۶ منتشر شده بودند.
جایزه کتاب سال آثار یک سال قبل را مورد ارزیابی قرار میدهد و اگر اثری بالای ۸۵ امتیاز بیاورد، به مرحله جایزه تقدیری و برگزیده راه مییابند.
کتابهای تقدیری، که امسال ۴۲ عنوان بودند، بین ۸۵ تا ۹۰ امتیاز و کتابهای برگزیده، که ۱۰ عنوان بودند، بین ۹۵ تا ۱۰۰ امتیاز باید به دست آورند.
برابر این گزارش کتابهای تقدیری و برگزیده از میان ۲۷۲ عنوان کتاب شامل ترجمه، تالیف و تحقیق، در مرحله دوم داوری انتخاب شدند. عموما نام داورها اعلام نمیشود و دبیرعلمی دلیل آن را آستانه تحمل پایین جامعه فرهنگی عنوان کرد، که سبب شده است تا خود داورها نخواهند نامشان عمومی شود.
نکته مهم دیگری که مهدوی راد به آن اشاره داشت رشد کیفی پایین آثار برگزیده بود. او پیش از این در نشست خبری جایزه کتاب سال، که صبح روز ۹ بهمن و یک هفته قبل از مراسم اصلی برگزار شده بود، از رشد کمی آثار سخن گفت و افزود: «فضای کیفی از رشد قابلتوجهی برخوردار نیست. کتابها به لحاظ درونمایههای اصلی رنج میبرند، حتی در رشتههای علوم پایه و مهندسی نیز ما دچار مشکل هستیم.»
حذف سکه از جایزه کتاب سال
امسال اهدای سکه، که از جمله مزیتهای جایزه کتاب سال بود، به دلیل آنچه مدیرعامل خانه کتاب «وضعیت اقتصادی کشور» خواند، به جایزه نقدی تبدیل شده است. پیش از این، برای جایزه کتاب سال ۵۰ سکه در نظر گرفته شده بود، که سال گذشته این تعداد کمتر شد و به ۳۰ سکه برای اثر تالیفی و ۲۰ سکه برای اثر ترجمه تقلیل یافت. به نظر میرسد با توجه به وضعیت وخیم اقتصادی، میزان و معادل ریالی اهدایی به برگزیدگان مبلغی کمتر از حتی ۳۰ سکه باشد؛ رقمی که بهرغم گذشت چند روز از مراسم کتاب سال، هنوز اعلام نشده است.
نکته جالبتوجه معرفی برگزیدگان کتاب سال بخش رمان و بخش شعر بود. این دو بخش در دورههای گذشته بهندرت برگزیده داشتند. رمان کمحجم «رهش» از رضا امیرخانی چاپ انتشارات افق در ۱۹۸ صفحه و دو مجموعه شعر «روح اندوهگین یک شاعر» سروده سیدرضا محمدی چاپ نشر شهرستان ادب در ۷۲ صفحه و «دومینو» از ابوذر پاکروان چاپ نشر فصل پنجم در ۷۲ صفحه برگزیدگان بخشهای رمان و شعر این دوره از کتاب سال بودند.
در میان برگزیدگان بخش مستندنگاری تاریخ نیز کتاب نسبتا حجیم «زندگینامه آیتالله خمینی» تالیف هدایتالله بهبودی در ۱۱۵۷ صفحه و کتاب «رکابزنان در پیِ شمس: از تبریز تا قونیه، از قونیه تا دمشق» تالیف حسن کرمی جایزه کتاب برگزیده این بخش را به خود اختصاص دادند. بهبودی پیش از این زندگینامه آیتالله خامنهای را نیز تالیف کرده بود.
برابر اعلام دبیرخانه جایزه کتاب سال، اسامی برگزیدگان به شرح زیر است:
كليات: «کتابشناسی موضوعیـتاریخی از چاپکرده و نوشتههای ایرج افشار». میلاد عظیمی. نشر خانه کتاب.
فلسفه و روانشناسی: «گفتوگویی میان هگل و فیلسوفان اسلام: صیرورت، دیالکتیک و ایدهآلیسم». سیدحمید طالبزاده. نشر هرمس.
«فضایل ذهن، تحقیقی در ماهیت فضیلت و مبانی اخلاقی معرفت». لیندا زگزبسکی. مترجم امیرحسین خداپرست. نشر کرگدن.
علوم اجتماعی شاخه علوم نظامی: «روزشمار جنگ ایران و عراق: کتاب بیستوهشتم، نخستین عملیات بزرگ در شمال غرب، والفجر۴». علیرضا لطفاللهزادگان و ایرج همتی. نشر مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
زبان: «فرهنگ بلوچیـفارسی». عبدالغفور جهاندیده. نشر معین.
علوم کاربردی، علوم پزشکی: «معاینات بالینی و روش گرفتن شرح حال». باربارا بیتز. ترجمه زینب پاشا زانوس، نسیم همتی، مریم سلیمانی شکوه، زهرا شکری. زیرنظر فرهاد شاه. نشر حیدری.
مهندسی عمران: «اصول و مبانی طراحی سازههای فولادی». اباذر اصغری. نشر دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
هنر، معماری و شهرسازی: «کاریز در ایران و شیوههای سنتی بهرهگیری از آن». جواد صفینژاد. نشر پویه مهر اشراق.
ادبیات، رمان: «رهش». رضا امیرخانی. نشر افق.
شعر: «روح اندوهگین یک شاعر». سیدرضا محمدی. نشر شهرستان ادب.
«دومینو». ابوذر پاکروان. نشر فصل پنجم.
تاریخ، تصحیح متون: «ملاحظات و محاکمات: دو لایحه در تحدید حدود ایران و عثمانی». میرزا محبعلیخان ناظمالملک مرندی یکانلو. تصحیح و پژوهش نصرالله صالحی. انتشارات طهوری.
تاریخ، مستندنگاری: «الفلام خمینی: زندگینامه امام روحالله موسوی خمینی». هدایتالله بهبودی. نشر موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
«رکابزنان در پی شمس: از تبریز تا قونیه، از قونیه تا دمشق». حسن کرمی قراملکی. انتشارات ستوده تبریز.
در بخش سپاس نیز مجموعه آثار امام موسی صدر، که زیر نظر حورا صدر و در ۱۲ جلد در موسسه فرهنگیـتحقیقاتی امام موسی صدر تدوین شد، برنده جایزه برگزیده شد.