حامد کرزی، رییس‌جمهوری پیشین افغانستان که پس از ۱۳ سال حاکمیت، در سال ۲۰۱۴ با ارگ ریاست جمهوری خداحافظی کرد، هرگز بازنشسته نشده است.

هر بار که کلاه قره‌قل و چپن سبز بر تن می‌کشد و از خانه به‌در می‌شود، خواب از چشم اشرف غنی، رییس‌جمهوری کنونی افغانستان، که در تقلا برای حفظ اقتدارش در پنج سال آینده است، ربوده می‌شود.

ستاره کرزی چنان پر‌نور است که پنج سال پس از کنار رفتن از قدرت، هنوز هم برای اکثر مردم مرد تمام فصول است و برای اشرف غنی، که به‌شدت می‌کوشد خود را به‌عنوان «پدر ملت» جا بیندازد، مساله خوشایندی نیست.

اما بازی سیاسی کرزی در دنیای پیش‌بینی‌ناپذیر سیاست افغانستان چیست، چه خیالی در سر دارد و آیا می‌تواند یک بار دیگر به ارگ بازگردد؟  

حامد کرزی ۶۱ سال دارد. در روستای «کرز» قندهار در یک خانواده‌ پشتون درانی به دنیا آمده است. در کابل و سپس هند تحصیل و بیشتر در پاکستان زندگی کرده است. او شاید تعامل بین منافع متضاد را از همین‌جا یاد گرفته است.

پدرش، عبدالاحد کرزی، نایب‌رییس شورای ملی افغانستان در دوره ظاهر‌شاه در ۱۹۶۰ میلادی و از رهبران با‌نفوذ قومی در قندهار بود.

کرزی پیشینه جهادی دارد و رییس دفتر و کمیته سیاسی حزب میانه‌رو جبهه نجات ملی افغانستان به رهبری صبغت‌الله مجددی بود. با پیروزی مجاهدین، کرزی به پست معاونت وزارت خارجه منصوب شد.

اما افغانستان کرزی را پس از حمله سپتامبر ۲۰۰۱ شناخت. او از پاکستان وارد افغانستان شد و با حمایت سیا و ارتش پاکستان، جنگ مسلحانه کوچکی علیه طالبان در حال شکست در ارزگان راه انداخت. او سرگرم نبرد در این منطقه بود که جلسه تاریخی بن آلمان با شرکت رهبران اتحاد شمال، نمایندگان محمد ظاهر، شاه سابق، زیر نظر سازمان ملل برگزار شد و کرزی ۴۳ ساله را به ریاست جمهوری برگزیدند.

صعود کرزی به بالاترین مقام رهبری کشور اتفاقی نبود. او در دوران تحصیل، رابطه گرمی با هند و در دوران مهاجرت و جهاد، شناخت عمیقی از پاکستان و به لطف تسلطش بر زبان انگلیسی و ریاست دفتر جبهه نجات ملی تعامل سازنده‌ای با غرب داشت. او با شاه سابق و احمدشاه مسعود هم رابطه نزدیکی داشت؛ چنان‌که وقتی برای ریاست اداره موقت پیشنهاد شد،‌ کسی مخالفت نکرد.

زلمی خلیل‌زاد، فرستاده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، در کتاب «فرستاده» می‌گوید در مورد انتخاب کرزی اجماع نظر وجود داشت:‌ «او تنها چهره‌ای بود که از حمایت فراگیر در داخل و خارج کشور برخوردار بود. عبدالله در پروازی از تاشکند به کابل، پیش از کنفرانس بن، به دابینز گفته بود که او مناسب‌ترین رهبر پشتون است که مورد قبول ائتلاف شمال است. شگفت‌آور بود که کشورهای همسایه، حتی نظامیان پاکستان، هم او را تایید کردند.»

۱۳ سال حاکمیت کرزی با فراز و فرودهای فراوانی همراه بود. اما او علاوه بر حفظ روابط با آمریکا، رابطه عمیقی با ایران، روسیه، چین، پاکستان، عربستان سعودی و سایر کشورهای با‌نفوذ در مساله افغانستان برقرار کرد. او هم‌زمان از ایران و آمریکا پول دریافت می‌کرد و پاکستان را برادر می‌خواند و در رسانه‌های هند اشعار اردو زمزمه می‌کرد. از سوی دیگر، شبکه‌ای از حامیان داخلی دور چهره‌هایی که در افغانستان «جزایر قدرت» خوانده می‌شوند ایجاد کرده است. کرزی نقش مهمی در پیروزی اشرف غنی در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۴ داشت. اما در انتخابات دو ماه پیش، حمایتش از اشرف غنی را پس گرفت.

موضع‌گیری‌های سیاسی حامد کرزی در این پنج سال گذشته روی چهار موضوع تلفات غیرنظامی، قطع مداخله خارجی و حاکمیت ملی، صلح و اتحاد اقوام افغانستان به محبوبیتش افزوده است.

حامد کرزی با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در شرایط کنونی، که حدود ۱/۵ میلیون رای‌دهنده داشت، مخالف بود. او ماه گذشته در یک نشست خبری، این انتخابات را رفراندومی برای «نه» گفتن به اوضاع جاری خواند و هشدار داد که کشور دارد به سمت بحران می‌رود. او سیاست مصالحه با طالبان را در صدر فعالیت‌هایش قرار داده و بسیاری از رهبران بانفوذ قومی را با خود همراه کرده است.

پیش از این، در نشست تاریخی صلح بین طالبان و چهره‌های اثرگذار سیاسی افغانستان که در سطح فرد شماره دوم گروه طالبان و رهبران احزاب جهادی در مسکو برگزار شد، در قامت یک میانجی ظاهر شد و در فهرست شرکت‌کنندگان صلح پکن نیز، که قرار است به‌زودی برگزار شود، اسمش بود که با مخالفت اشرف غنی، حذف شد.

کرزی در واقع چهره دیگری از خود به نمایش گذاشته که غیروابسته به آمریکا، خیرخواه کشورهای منطقه و ملی‌گراست.

او بنابر قانون اساسی کشور، حق نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری را ندارد. اما هر روز که می‌گذرد، تلاش‌های صلح با طالبان بیشتر جان می‌گیرد و اولین خواسته طالبان تغییر قانون اساسی کشور است. آمریکا هم در‌صدد ایجاد حکومت مصالحه ملی فراگیر است که همه بازیگران سیاسی افغانستان را شامل شود. از سویی هم طالبان حاضر نیست مشروعیت و رهبری حکومت کنونی کابل را بپذیرد.

به نظر می‌رسد هر‌قدر اوضاع سیاسی افغانستان سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود، نام یک نفر برای ایجاد اجماع ملی و جذب تمام مهره‌های سیاسی پررنگ‌تر می‌شود: حامد کرزی.