کمتر کسی هست تصویر دختری جوانی را که روی سکویی در خیابان انقلاب روسری‌اش را در سکوت کامل بر سر چوب زده بود از یاد برده باشد. اعتراض به پوششی که نماد حجاب اجباری و زورگویی به زنان در جمهوری اسلامی بود، آن هم در سکوت و با تکان دادن یک روسری سفید، پیامی بزرگ داشت: اعتراض مدنی صلح‌آمیز برای دستیابی به یک حق. این حرکت که با نام «اعتراض دختران خیابان انقلاب» شناخته شد در روز ۶ دی‌ماه سال ۱۳۹۶، اعتراض بخش بزرگی از زنان ایرانی را به دنیا نشان داد.

از تظاهرات زنان در ۱۷ اسفند سال ۱۳۵۷ تا امروز، بیش از چهل سال از اعتراض‌های زنان ایران به حجاب اجباری می‌گذرد و زنان ایران حجاب اجباری را یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های حقوقی و اجتماعی خود می‌دانند. هر‌چند تا سال ۱۳۶۲، قانونی در زمینه لزوم رعایت حجاب اسلامی وجود نداشت، از سال ۱۳۵۹، در قدم نخست از ورود زنان بی‌حجاب به ادارات و در گام بعدی به اماکن عمومی جلوگیری شد.

اولین قانونی که در مورد پوشش زنان به تصویب رسید ماده ۱۰۲ قانون تعزیرات بود که بعدها به‌صورت تبصره‌ به ماده ۱۴۱ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ الحاق شد. اما اوایل انقلاب اسلامی و در ۱۶ اسفند‌ماه سال ۱۳۵۷، درست یک روز پیش از ۸ مارس، روز جهانی زن، در حالی که گروه‌های سیاسی مختلف در تدارک برگزاری اولین مراسم روز جهانی زن در ایران بودند، روزنامه کیهان تیتر زد «زنان باید با حجاب به ادارات بروند». در صفحه اول این روزنامه، به نقل از روح‌الله خمینی، نوشته‌ شده بود: «در وزارتخانه اسلامی نباید معصیت بشود. در وزارتخانه‌های اسلامی نباید زن‌های لخت بیایند. زن‌ها بروند اما باحجاب باشند. مانعی ندارد بروند کار کنند، لیکن با حجاب شرعی باشند.» البته شب پیش از آن نیز، تلویزیون ایران که ریاست آن را صادق قطب‌زاده بر عهده داشت اعلام کرده بود که روز ۸ مارس سنتی غربی است و به‌زودی روز زن اسلامی اعلام می‌شود.

بنابراین، در ایران، روز ۸ مارس و بزرگداشت روز جهانی زن به تظاهرات ضد حجاب اجباری بدل شد. گروه‌های مختلف زنان، از دانش‌آموز و دانشجو گرفته تا کارمند و فعال سیاسی و اجتماعی، در این تظاهرات شرکت کردند، اما نتیجه‌ای در بر نداشت. درگیر شدن ایران در جنگ با عراق، تصویب قانون حجاب در سال ۱۳۶۲ و خفقان سیاسی سال‌های پس از جنگ موجب شد تا سال‌ها، تظاهرات و اعتراض گسترده‌ای به حجاب اجباری در ایران نشود.

پدیده دختران خیابان انقلاب در سال ۱۳۹۶، با تکان دادن روسری سفیدی که سر چوب زده شده بود در روز ۶ دی آغاز شد و به‌سرعت در سراسر کشور فراگیر شد و به‌تبع آن، برخوردهای حکومت با این پدیده هر روز شدیدتر و خشن‌تر شد، تا جایی که در سال جاری، شاهد صدور احکام بسیار سنگین حتی بیست ساله برای زنانی بودیم که جرمشان نه خرابکاری و اغتشاش، بلکه برداشتن روسری از سر و اعتراض به حجاب بود.

روز جهانی «نه به حجاب اجباری» در سازمان ملل

در سال ۲۰۱۹ و در پی برگزاری کنفرانس‌ها و گردهمایی‌ها در حمایت از جنبش‌های اعتراضی زنان در ایران، جمعی از فعالان حقوق زنان ایران و برخی دیگر از کشورهای اسلامی به سازمان ملل پیشنهاد دادند تا روز ۶ دی‌ماه برابر با ۲۷ دسامبر را به‌عنوان روز جهانی «نه به حجاب اجباری» به تقویم روزهای جهانی بیفزاید.

مینا احدی، فعال مدنی و حقوق زنان از آلمان، در‌باره پیشنهاد ثبت این روز در تقویم سازمان ملل به خبرنگار ایران اینترنشنال گفت: «ما در اکتبر سال جاری، کنفرانسی با عنوان نه به حجاب اجباری در شهر کلن آلمان داشتیم و ایده یک روز جهانی با این نام در آن‌جا بیان شد و اکنون برای به رسمیت شناخته شدن این روز، باید با برگزاری کنفرانس‌ها و گردهمایی‌های مختلف در دفاع از حقوق زنان و نه به حجاب اجباری، کاری کنیم که دنیا و به‌ویژه سازمان‌های بین‌المللی و زنان و احزاب و نهادهای مدافع حقوق بشر و زنان از این ایده دفاع کنند.»

شیرین شمس، فعال جنبش زنان در سوئد، نیز در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایران اینترنشنال در مورد دلیل انتخاب این روز گفت: «حرکت شجاعانه ویدا موحد در ششم دی‌ماه سال ۹۶ که روسری خود را به‌عنوان نماد حجاب اجباری به چوب بست، کارزار وسیع دختران خیابان انقلاب را در دل اعتراضات سراسری زمستان ۹۶ رقم زد. استقبال جهانی که از این اقدام جسورانه شد به همراه پیشروی جنبش سرنگونی، که یک سر آن در جنبش نوین رهایی زن و آغاز انقلاب زنانه در ایران است، موجب شد تا این تاریخ به‌عنوان روز جهانی نه به حجاب اجباری پیشنهاد شود.»

او در پاسخ به این پرسش که آیا در حال حاضر این روز در تقویم سازمان ملل ثبت شده است یا خیر، افزود: «در حال حاضر، در تلاشیم که این روز را در تقویم سازمان ملل، ثبت جهانی کنیم و اگر این اتفاق بیفتد، یک موفقیت بزرگ برای جنبش آزادی‌خواهی و برابری‌طلبی و سکولاریستی خواهد بود که یک عرصه‌اش مبارزه با اسلام سیاسی است، چه در ایران چه در افغانستان و چه در دیگر کشورهای اسلام‌زده خاورمیانه و شمال آفریقا.»

پیوند روز جهانی «نه به حجاب اجباری» و خیزش آبان‌ماه

شمس در ادامه با اشاره به فراخوان «انقلاب زنانه» که زنان را پیشگام اعتراض‌های سال‌های اخیر در ایران می‌داند، از همه مردم چه در داخل و چه در خارج از ایران برای پیوستن به گرامیداشت این روز دعوت کرد و گفت: «در روز ششم دی‌ماه، با رفتن بر روی نزدیک‌ترین سکوی محل زندگی، کار و تحصیل و به چوب بستن نمادهای حجاب، با یک اقدام اعتراضی و هماهنگ، هر کدام از زنان و حتی مردان در همبستگی با زنانی که به حجاب اجباری نه می‌گویند و برخی از آنان در زندان‌های جمهوری اسلامی ایران هستند، می‌توانند به جمهوری اسلامی و به حجاب که یک ابزار سرکوب در دست این حاکمیت است اعتراض کنند.»

این فعال مدنی همچنین با اشاره به گردهمایی اعتراض‌آمیزی که پنجم دی‌ماه در همدلی با مراسم چهلم کشته‌شدگان آبان‌ماه و در پاسخ به فراخوان سراسری ۵ دی‌ماه، در بسیاری از شهرهای دنیا از جمله در استکهلم سوئد برپا شد، گفت: «امسال در حالی دومین سالگرد نه به حجاب اجباری از راه می‌رسد که خیزش انقلابی آبان ۹۸ را پشت سر گذاشتیم، خیزشی که همچون موجی درهم‌کوبنده موجب تحولی بزرگ‌تر و عمیق‌تر در فضای سیاسی به‌نفع مبارزات مردمی علیه جمهوری اسلامی شد، خیزشی که زنان به‌تنگ‌آمده از قوانین زن‌ستیز در صف مقدم آن بودند و بنابراین، گرامیداشت روز نه به حجاب اجباری در ششم دی‌ماه می‌تواند ادامه خیزش آبان ۹۸ و بزرگداشت کشته‌شدگان راه آزادی در روز پنجم دی‌ماه باشد.»

چنان که در متن فراخوان انقلاب زنانه آمده است، دعوت از مردم برای حمایت از نام‌گذاری روز ۶ دی‌ماه به‌عنوان روز جهانی «نه به حجاب اجباری» در حالی صورت می‌گیرد که یکی از اهداف اصلی سالگرد حمایت از «دختران خیابان انقلاب»، علاوه بر ثبت این روز در تقویم سازمان ملل، رساندن این پیام به گوش افکار عمومی و سیاستمداران دنیا است که حکومت‌ها، دولت‌ها و جریان‌های اسلامی اولین حمله به جامعه، مدنیت و انسانیت را با حجاب اجباری و تبعیض جنسیتی در جامعه آغاز می‌کنند.