ازدواج زودهنگام، قتل­‌های ناموسی، اعتیاد و فقر از پدیده‌­هایی‌اند که در استان­‌های کردنشین ایران شیوعی بسیار گسترده دارند و عوامل متعددی از جمله فقر مالی و فرهنگی و فقدان آموزش صحیح را می‌­توان در ایجاد این وضعیت اسف­بار دخیل دانست.

در اغلب مناطق روستایی کردنشین، ازدواج دختران زیر ۱۵ سال بسیار رایج است و این دختران عمدتا فاصله سنی زیادی با همسرانشان دارند. در بیشتر موارد، این‌گونه ازدواج‌­ها از یک سو، برای حل مشکلات مالی خانواده دختر و از سوی دیگر، برای برآوردن توقعات جنسی مردی میانسال یا حتی مسن اما متمول انجام می‌شود. به همین دلیل، این پدیده ذیل بحث تجاوز به کودکان قرار می‌­گیرد.

به دلیل محدودیت‌های تحقیق در ایران، دسترسی به اطلاعات دقیق و آمارها در این زمینه دشوار است، اما گزارش‌های متعددی که از وضعیت زنان مناطق کردنشین منتشر می‌شود بیانگر مشکلات گسترده مالی و خانوادگی آن‌هاست.  

در این نوشته، از داده‌ها و روایت‌های ۲۱ زن بین ۱۷ تا ۳۶ سال ساکن شهرهای کرمانشاه، کنگاور، ایلام، کوهدشت و سنندج استفاده شده که نویسنده بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷ شخصا با آن‌ها مصاحبه کرده است.

استان­‌های کردنشین ایران، محرومیت در عین برخورداری

حال این روزهای کردستان تعریفی ندارد، ملتهب است. استانی که با وجود طبیعت بکر و منابع سرشار، جزو مناطق محروم به حساب می‌­آید و فقر و بیکاری در آن آمار سرسام‌­آوری دارد. امکانات و شرایط زندگی مردم کردستان هیچ سنخیتی با پتانسیل‌­ها، دانش و سرمایه‌­های طبیعی این استان ندارد. این استان نه از حمایت دولت برخوردار است و نه برای بخش خصوصی آن زیرساختی وجود دارد.

فقر و بیکاری بسیاری از مردان این استان را مجبور به کولبری کرده است و تعداد زیادی از کودکان این شهرها مجبور به ازدواج در سنین پایین‌اند. در پستوی این آمار هزاران پدیده تلخ و دردناک اعم از خودکشی کودکان بعد از ازدواج اجباری، اعتیاد، تحقیر و بیماری وجود دارد که تماما سهم کردهای این سرزمین است.

استان ایلام نیز یکی از استان‌های کردنشین مستعد خودکشی است که در حال حاضر، خودکشی با گاز در آن جایگزین خود‌سوزی با بنزین شده است. خودکشیِ کودکان و نوجوانان و زنان بی‌سرپرست به دلیل فقر و حمایت نشدن خانواده‌ها ازسوی دولت و نهادهای حمایتی، نیز بخشی از این آمار خودکشی را تشکیل می‌دهد.

نرخ بالای خودکشی زنان کرد پیامد ازدواج­ اجباری

فقر تنها پدیده گریبان‌گیر استان­‌های کردنشین ایران نیست، ازدواج اجباری و ازدواج کودکان نیز در این استان‌­ها نرخ فزاینده­‌ای دارد و از عوامل اصلی خودکشی زنان در استان کردستان به حساب می‌­آید. جایگاه اجتماعی پایینِ زنان و نداشتن توانمندی اقتصادی را می‌­توان دلیل و پیامد خشونت علیه آنان دانست. 

یافته‌­های تحقیق، بر اساس مصاحبه‌­های انجام‌شده با نمایندگان جامعه مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد، نشان می‌­دهد که بسیاری از زنان استان کردستان از مشکلات سلامت روانی رنج می‌­برند، که در برخی موارد به خودکشی آنان منجر می‌­شود.

آنچه از مصاحبه­‌های انجام‌شده می‌توان نتیجه گرفت این است که در اغلب موارد، اجبار والدین به ازدواج، نشناختن فرد در نظر گرفته‌شده برای ازدواج و پیشینه او، در کنار فقر مالی خانواده، به خودکشی، مشکلات روحی و روانی و شکست­‌های متعدد بعد از آن منجر می‌­شود. یکی از موارد خودسوزی دختری بود که به اجبار والدینش با یک فروشنده مواد مخدر ازدواج کرده بود.

در موردی دیگر، مادر دختری ۱۶ ساله به نام م. ی. پس از طلاق دخترش چنین گفت: «دامادم ۱۷ سال از دخترم بزرگ‌تر بود. دخترم ابتدا زیر بار نرفت، اما من و شوهرم به‌خاطر شغل و موقعیت مالی دامادم، به دخترم اصرار کردیم و او را تحت فشار قرار دادیم.» مواردی که در آن ناآگاهی و اختلاف‌های خانوادگی به ازدواج و طلاق‌­های متعدد منجر شده است هم کم نیست.  

س. م. یکی دیگر از مواردی است که در نوجوانی با صلاحدید والدین و البته رضایت خودش، ازدواج ­کرد. مدت کوتاهی بعد از آغاز زندگی مشترک، متوجه ارتباط شوهرش با زنان دیگر شد و پس از آن‌که به کمک خانواده طلاق گرفت، مجبور به ازدواج با فردی معتاد شد و هیچ علاقه‌­ای هم به او نداشته است. س. م.  این بار از شوهرش جدا نشده است و با وجود اعتیادش، همچنان با او زندگی می‌­کند.

قتل‌­های ناموسی در استان‌­های کردنشین

موارد بسیاری وجود دارد که شک خانواده یا همسر به خودسوزی زنان منجر شده است یا به دست همسر یا پدر به قتل رسیده‌اند.

یکی از موارد قتل‌های ناموسی، قتل ع. ط. دختر ۱۸ ساله‌ای بود که به‌ دست پدرش در کرمانشاه کشته شد. ماموران منکرات او را با یک پسر در خیابان بازداشت کردند و پدرش پس از این‌که او را از پلیس تحویل گرفت، به قتل رساند. مادرش هم که برای نجات جان او مداخله کرده بود با ضربات چاقو زخمی شد. پدرش حتی در زندان هم تهدید می‌کرد در صورت آزادی، دختر ۱۶ ساله دیگرش را هم خواهد کشت.

ع. ط. با آن پسر هیچ‌گونه رابطه جنسی نداشت. دوستان و همکلاسی‌­هایش تا مدت‌ها در شوک بودند. پدرش با وجود ارتکاب قتل، بعد از مدت کوتاهی از زندان آزاد شد، چرا که طبق قانون، خودش ولیِ دم به شمار می‌رود و به رضایت احتیاج ندارد.

فقدان امکانات تحصیلی و آموزشی

علت ترک تحصیل دانش‌­آموزان دبستانی، سوایِ مشکلات اقتصادی، در برخی موارد، ازدواج زود‌هنگام است. در اغلب روستاهای استان کردستان، برای تحصیل دختران فقط مدارس در سطح ابتدایی وجود دارد و دختران به‌دلیل نبود یا کمبود شدید مدارس در مقاطع راهنمایی و دبیرستان، مجبور به ترک تحصیل می‌شوند و والدین نیز به‌دلیل فقر اقتصادی و فرهنگی، آن‌ها را مجبور به ازدواج می‌­کنند.   

نقش فقر مالی به‌عنوان دلیل اصلی ازدواج­‌های زود‌هنگام انکار‌پذیر نیست اما فقر فرهنگی را نباید نادیده گرفت و شاید حتی نقش آن در ایجاد معضل‌های ذکر‌شده بیشتر و پر‌رنگ‌تر از فقر اقتصادی باشد؛ هر‌چند فقر فرهنگی و اقتصادی کاملا تفکیک‌پذیر نیستند و در ایجاد و تشدید یکدیگر موثرند.

خشونت علیه زنان به صورت‌­های گوناگون­ و در درون و بیرون از خانه هنوز هم از رایج‌­ترین خشونت‌­ها علیه حقوق بشر است. نبودِ آموزش کافی، به‌­خصوص در استان­‌های محرومی مانند کردستان، از موانع اصلی دستیابی زنان به عدالت است.

شرایط و زمینه‌­های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی نیز فرصت­‌های زنان برای یادگیری و تحقق حقوق خویش را محدود ساخته است. نبودِ حمایت موثر دولت از حقوق زنان و فقدان قوانین محکم حمایت از زنان و کودکان نیز مزید بر علت است و بر وخامت وضعیت زنان، به‌ویژه در مناطق کردنشین، دامن زده است.