در دوم ماه مه سال ۲۰۱۱، نیروهای ویژه‌ آمریکایی به ویلای اسامه بن‌لادن در شهرک ایبت‌آباد پاکستان، در نزدیکی پایتخت این کشور، حمله کردند و رهبر شبکه‌ القاعده را به قتل رساندند. پس از قتل بن‌لادن، القاعده انشعاب کرد.

شاخه‌های گوناگون القاعده در جنوب آسیا، شبه‌جزیره‌ عربستان و عراق تماس خود را با هسته مرکزی این سازمان از دست دادند. این وضعیت سبب شد که شاخه‌ القاعده در عراق، که حتی در زمان حیات بن‌لادن هم از رهبری این سازمان حساب نمی‌برد، خودش را گروه دولت اسلامی عراق و شام بخواند. رهبر این گروه، ابوبکر البغدادی، در ژوئن ۲۰۱۴، در شهر موصل عراق، اعلام خلافت کرد. بغدادی از تمام گروه‌های جهادی اسلام‌گرای سنی خواست که او را به‌عنوان خلیفه‌ مشروع دنیای اسلام بپذیرند و با او بیعت کنند. ایمن‌ الظواهری در پاسخ به این فراخوان گفت که گروه او خلافت ابوبکر البغدادی را نمی‌پذیرد.

ایمن الظواهری و اسامه بن‌لادن پیش از حمله‌ تروریستی ۱۱ سپتامبر، با ملا محمدعمر، رهبر طالبان، به‌عنوان امیرالمومنین، بیعت کرده بودند. ملا محمدعمر در سال ۲۰۱۳ مرد، اما طالبان خبر مرگ او را تا سال ۲۰۱۵، پنهان نگه‌ داشتند.

با اعلام خلافت ابوبکر البغدادی، برخی افراد و گروه‌ها در مناطق زیر سلطه‌ طالبان در افغانستان و پاکستان، با او بیعت کردند و شاخه‌ خراسان گروه داعش را به‌وجود آوردند. بسیاری‌ بر این باورند که ظهور گروه داعش، خلافت ابوبکر البغدادی و قتل بن‌لادن، سبب تضعیف القاعده شد. اما پیام‌های صوتی ایمن الظواهری، رهبر کنونی القاعده، هر‌از‌گاهی پخش می‌شود. ظواهری پس از اعلام خبر مرگ ملا محمدعمر، با جانشین او، ملا اختر محمد منصور، بیعت کرد. رهبر کنونی القاعده با رهبر فعلی طالبان، ملا هبت‌الله آخند‌زاده، نیز بیعت دارد. سال گذشته، رییس‌ جمهوری ایالات متحده آمریکا از مرگ حمزه بن‌لادن، پسر اسامه بن‌لادن، خبر داد، ولی به‌رغم کشته شدن حمزه بن لادن، به نظر می‌رسد هسته‌ای که ظواهری آن را رهبری می‌کند، در شهرها و مناطق قبیله‌نشین پاکستان فعال است.

برخی مقام‌های امنیتی پیشین و فعلی افغانستان هم که به سند محرمانه  «ارزیابی تهدیدات امنیت ملی افغانستان» دسترسی دارند می‌گویند القاعده در این سند، تهدیدی برای افغانستان تعریف شده است. اما شمار جنگجویان فعال القاعده در افغانستان مشخص نیست. در سندی که آمریکا و طالبان در ۲۹ فوریه سال جاری میلادی در قطر امضا کردند، آمده است که گروه طالبان به القاعده و دیگر اشخاص و گروه‌ها اجازه نمی‌دهد از مناطق زیر سلطه‌ این گروه علیه ایالات متحده آمریکا و متحدان این کشور استفاده کند. به بیان دیگر، طالبان تعهد داده‌اند که القاعده و دیگر نیروهای ضد‌آمریکایی از مناطق زیر سلطه‌ آن‌ها علیه منافع امنیتی ایالات متحده آمریکا استفاده نخواهند کرد. این تعهد نشان می‌دهد که جنگجویان القاعده در مناطق زیر سلطه‌ طالبان حضور دارند.

با بیشتر شدن فعالیت‌های شاخه‌ خراسان داعش در نزدیکی‌ شهر جلال‌آباد و دیگر مناطق شرقی در سال ۲۰۱۵، نیروهای امنیتی افغانستان با همکاری ناتو دست به عملیات گسترده‌ نظامی علیه این گروه زدند. در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ هم نیروی هوایی آمریکا، به کمک متحدان محلی‌اش، در عراق و سوریه سرگرم مبارزه با خلافت ابوبکر البغدادی بود. در آن سال‌ها، باور غالب این بود که خلافت ابوبکر البغدادی تهدیدی جدی برای امنیت ملی آمریکا و متحدان این کشور است و نه ایمن‌ الظواهری.

باراک اوباما، رییس‌جمهوری پیشین آمریکا، که اعلام کرده بود تا پایان دوره ریاست‌جمهوری‌اش در سال ۲۰۱۷، نیروهای این کشور در افغانستان را کاهش قابل‌ملاحظه‌ای خواهد داد، در اواخر ۲۰۱۵، اعلام کرد که به‌دلیل افزایش تهدید شاخه‌ خراسان گروه داعش، از این تصمیمش عقب‌نشینی کرده است. دونالد ترامپ، رییس‌ جمهوری کنونی آمریکا، هم در اوت ۲۰۱۷، در مراسم اعلام راهبرد کاخ سفید در جنوب آسیا، گفت نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان وظیفه دارند تا شاخه‌ خراسان گروه داعش را نابود کنند. این‌ها نشان می‌داد که برای ایالات متحده آمریکا داعش تهدید اصلی به حساب می‌آید، نه القاعده. ولی حالا که داعش در عراق و سوریه تقریبا از بین رفته است و شاخه‌ خراسان این گروه هم قلمروی وسیعی را کنترل نمی‌کند، این نگرانی وجود دارد که القاعده بار دیگر خودش را بازسازی کند.

طالبان پس از امضای توافق‌نامه‌ پایان جنگ با آمریکا در فوریه سال جاری،  اعلامیه‌ای در مورد گروه داعش منتشر کردند و گفتند علیه این گروه خواهند جنگید. یکی از نظامیان بلندپایه‌ آمریکایی هم گفت که نیروهای آمریکایی کمک‌های خیلی محدودی برای طالبان فراهم کردند تا در مناطق شرقی افغانستان علیه داعش عملیات انجام دهند. زلمی خلیل‌زاد، مذاکره‌کننده‌ ارشد آمریکا با طالبان، قبل از امضای توافق‌نامه‌ ۲۹ فوریه، در رشته توییتی خبر داد که نیروهای امنیتی افغانستان، نظامیان آمریکایی و طالبان علیه داعش می‌جنگند و این گروه را نابود می‌کنند. این موضع‌گیری‌ها نشان‌دهنده‌ آن است که همه‌ طرف‌های داخلی و خارجی در افغانستان به مبارزه با گروه داعش متعهدند، اما طالبان به همین روشنی برای مبارزه با القاعده تعهد نداده‌اند.

رهبران و سخنگویان طالبان در مصاحبه‌ با رسانه‌‌ها تاکید می‌کنند که بر مبنای موافقت‌نامه‌ ۲۹ فوریه این گروه با آمریکا، طالبان اجازه نمی‌دهند که از مناطق زیر سلطه‌‌شان علیه ایالات متحده آمریکا استفاده شود، اما این گروه هیچ تعهدی مبنی بر قطع روابط با القاعده یا اخراج جنگجویان القاعده از مناطق زیر‌ سلطه‌شان نداده‌اند. مایک پمپئو، وزیر خارجه‌ ایالات متحده آمریکا، در اولین مصاحبه‌اش پس از امضای موافقت‌نامه‌ ۲۹ فوریه، اعلام کرد که گروه طالبان به‌زودی اعلامیه‌هایی علیه داعش و القاعده صادر خواهد کرد. طالبان علیه داعش اعلامیه دادند، ولی رهبران این گروه تاکنون داعیه‌ القاعده را نکوهش نکرده‌اند.

جالب این است که القاعده هم از توافق‌نامه‌ طالبان و آمریکا استقبال کرده است. الصمود، یکی از مجله‌های وابسته به طالبان که به زبان عربی منتشر می‌شود، در یکی از شماره‌های اخیرش، اعلامیه‌‌ای منسوب به گروه القاعده را منتشر کرده که در آن، این گروه از توافق‌نامه‌ ۲۹ فوریه طالبان و آمریکا استقبال کرده است. در اعلامیه‌ منسوب به القاعده، موافقت‌نامه‌ ۲۹ فوریه دستاوردی کلان برای گروه طالبان و نیروهای جهادی‌ عنوان شده است. «تحریک طالبان پاکستان» نیز که گروهی حامی القاعده به‌شمار می‌رود، در یکی از ویدیوهای تبلیغاتی‌اش، توافق‌نامه‌ آمریکا و طالبان را دستاوردی بزرگ برای نیروهای جهادی‌ دانسته است.

انتظار می‌رفت موافقت‌نامه‌ پایان جنگ آمریکا و طالبان روابط القاعده و طالبان را بر هم بزند اما تاکنون، نشانه‌ای از بر هم خوردن روابط طالبان و القاعده به چشم نمی‌خورد. عده‌ای بر این باورند که طالبان به‌صورت محرمانه، نه علنی، تعهد داده‌اند به نفع ایالات متحده آمریکا با القاعده بجنگند، اما سخنگویان طالبان این موضوع را رد کرده‌اند. روشن نیست که در صورت خروج تدریجی نظامیان و ظرفیت‌های اطلاعاتی آمریکا از افغانستان، کدام نیروها ایمن الظواهری و گروه القاعده را زیر نظر می‌گیرند و با آن‌ها مبارزه می‌کنند.

ایمن الظواهری، مثل اسامه بن‌لادن و ابوحفص، مسئول بازوی نظامی القاعده،  با هسته‌های هامبورگ و کوالالامپور القاعده، که حمله‌ تروریستی ۱۱ سپتامبر را انجام دادند، در تماس بود. چندین ماه قبل از ۱۱ سپتامبر، در جشن عروسی یکی از پسران بن‌لادن که در قندهار برگزار شده بود، ظواهری و ابوحفص به احمد زیدان، گزارشگر الجزیره، که در آن جشن حضور داشت، گفته بودند که به‌زودی اتفاق مهمی خواهد افتاد و آمریکا را وادار به لشکرکشی به افغانستان خواهد کرد.

بعد از سقوط طالبان، القاعده بارها اعلام کرد که هدف از حمله‌ ۱۱ سپتامبر کشاندن نیروهای آمریکایی به «دام افغانستان» بود تا آن‌جا به سرنوشت اتحاد جماهیر شوروی دچار شود و ضربه‌ حیثیتی بخورد. القاعده تعهد ایالات متحده آمریکا به خروج از افغانستان را دچار شدن آمریکا به سرنوشت اتحاد جماهیر شوروی تعبیر می‌کند. بعید نیست که القاعده در آینده، از روایت شکست آمریکا در افغانستان برای جذب جنگجویان و بمب‌گذاران بیشتر استفاده کند.

اگر راه‌حل سیاسی جنگ افغانستان موفق شود و طالبان بخشی از نظم سیاسی کثرت‌گرا شوند، در آن صورت، دولت افغانستان ناگزیر است تا برای مبارزه با القاعده و گروه‌های دیگر، از ایالات متحده آمریکا و کشورهای دیگر  کمک‌های نظامی و امنیتی دریافت کند. افغانستان حتی اگر به صلح برسد، به‌تنهایی و بدون کمک‌های جهانی قادر به مبارزه با تروریسم نیست. اما اگر آمریکایی‌ها به‌صورت ناگهانی خارج شوند، طالبان سراسر کشور را تسخیر کنند یا افغانستان دچار هرج‌و‌مرج شود، القاعده فرصت دوباره برای شبکه‌سازی و تقویت خود در افغانستان به دست می‌آورد.