پس از اعلام غیرمنتظره و جنجال‌برانگیز دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده، در اواخر آذر‌ماه (۱۹ دسامبر) مبنی بر خروج ۲ هزار نیروی آمریکایی از شمال سوریه اتفاقات زیادی رخ داد، از اعتراض و کناره‌گیری مقامات کاخ سفید و ابراز ناخشنودی سناتورهای پر‌نفوذ جمهوری‌خواه گرفته تا گفت‌و‌گو و درخواست نیروهای مدافع خلق (ی.‌پ.گ) از دولت مرکزی و استقرار نیرو و گردان‌هایی از ارتش سوریه در حاشیه شمالی و جنوب غربی شهر منبج (شهری تحت حمایت نیروهای کُرد در شمال سوریه) برای جلوگیری از حمله احتمالی ارتش ترکیه و گروه‌های تحت حمایت این کشور.

یک حرکت سیاسی زودهنگام و تصمیمی سریع از سوی یگان‌های مدافع خلق (ی.پ.گ) برای جلوگیری از جنگی دیگر در شمال سوریه، که گفته می‌شود این تصمیم می‌تواند در آینده پلی باشد برای رفع مشکلات موجود و حل اختلاف‌نظرها بین مسٸولان سیاسی کُرد و دولت مرکزی. هر‌چند از آغاز بحران سوریه، کُردها در شرایط موجود کم‌و‌بیش سعی داشته‌اند ارتباط سیاسی خود با دمشق را حفظ کند، به نظر می‌رسد با شرایط حساس منطقه‌ای، شکست داعش در بیشتر مناطق سوریه، تحولات اخیر و جلوگیری از پیامد‌های یک جنگ دیگر در جغرافیای سوریه همکاری‌های سیاسی بین آن‌ها بیشتر از قبل شود. حرکتی که از نیروها و احزاب موجود برای ثبات وضعیت و آینده سیاسی این کشور و همچنین گذر از بحران‌های موجود انتظار می‌رود.

به نظر می‌رسد با چنین تصمیمی از سوی نیروهای کُرد و همچنین پاسخ مثبت دمشق و اعزام فوری نیروهای ارتش سوریه به اطراف شهر منبج برای محافظت و جلوگیری از وقوع هر نوع درگیری تا حدودی از تنش‌های سیاسی اخیر و احتمال حمله از قبل برنامه‌ریزی‌شده ارتش ترکیه به منبج و شرق رود فرات کاسته شده باشد، تا جایی‌که رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، گفته بود: «ترکیه به منبج کاری ندارد، البته اگر یگان‌های مدافع خلق (ی‌.‌پ‌.گ) از آنجا عقب‌نشینی کنند».

اگرچه برای نیروهای سیاسی کرد در شمال سوریه، روژاوا، سایه عقب‌نشینی احتمالی نیروهای اٸتلاف همچنان یکی از تهدیدهای جدی و مساله‌ای قابل بحث و گفت‌و‌گو به شمار می‌آید، اتخاذ تصمیم غیرمنتظره واشنگتن می‌تواند «بستر مناسبی» برای عملی کردن حمله ارتش ترکیه به مواضع نیروهای کُرد، یکی از متحدان اصلی آمریکا، محسوب شود. به گفته برخی سیاستمدارهای آمریکایی، خروج و تنها گذاشتن متحدان این کشور می‌تواند در آینده باعث سلب اعتماد و اعتبار سیاسی و نظامی واشنگتن نزد هم‌پیمانان منطقه‌ایش شود.

مقامات دولت ترکیه در گذشته، قبل از تصمیم اخیر دونالد ترامپ و در جریان حمله به عفرین در بهمن ۹٦ْ (ژانویه ۲۰۱۸) بارها از ادامه حمله به شمال سوریه سخن گفته بودند و آن را جزو برنامه‌های آینده خود در یک بازه زمانی کوتاه دسته‌بندی کرده بودند، تا جایی‌که در روزهای اخیر به اعزام کاروان‌هایی از ارتش ترکیه و استقرار تجهیزات نظامی ارتش ترکیه در مرز سوریه منجر شده است. اعزام نیرو و استقرار تجهیزاتی که، به‌نقل از رسانه‌های رسمی دولت ترکیه، تا چند روز پیش ادامه داشته است.

آیا آمریکا پس از چند سال حضور نظامی در سوریه نیروهای خود را فرا می‌خواند؟

لینزی گراهام، سناتور پر‌نفوذ جمهوری‌خواه، یکی از منتقدان اصلی تصمیم اخیر دونالد ترامپ  مبنی بر عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از سوریه است. این سناتور جمهوری‌خواه ۱۰ دی‌ماه (۳۱ دسامبر) ضمن انتشار چند توییت به نکات مهم و اساسی دیدارش با رییس‌جمهوری آمریکا اشاره کرده بود.

لینزی گراهام در اظهاراتش، با لحاظ کردن الزاماتی سه‌گانه در رابطه با خروج نیروهای آمریکایی، نوشت: «ترامپ می‌خواهد اطمینان حاصل شود خروج نیروهای آمریکایی در حالی صورت می‌گیرد که

۱) گروه دولت اسلامی، داعش، به‌طور کامل از بین رفته باشد.

۲) ایران خلاء موجود را پر نخواهد کرد.

۳) نیروهای کُرد متحد آمریکا تحت محافظت خواهند بود.

اظهارات این سناتور نشان می‌دهد این دیدار تا حد زیادی در چشم‌انداز سیاسی نیروهای کُرد در شمال سوریه مثبت و در‌نهایت منجر شده باشد به تغییر تصمیم دونالد ترامپ و نحوه عملکرد سیاسی واشنگتن در قبال شمال سوریه و هم‌پیمانان منطقه‌ایش.

لینزی گراهام پیش‌تر هشدار داده بود که «خروج آمریکا از سوریه می‌تواند به قتل کُردها بینجامد.»

اکنون این پرسش مطرح می‌شود: آیا آمریکا با داشتن خط مشی‌ای ثابت در قبال تحولات سال‌های گذشته سوریه و یافتن یکی از هم‌پیمانان اصلی منطقه‌ایش در مبارزه با گروه دولت اسلامی،داعش، راهبردش را تغییر داده است؟

در پاسخ به این پرسش بعید به نظر می‌رسد آمریکا با تشکیل و سازماندهی نیرویی ۳۰ هزار نفره در شمال سوریه، روژاوا، تخصیص بودجه مستقل در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ میلادی، احداث و برپایی چندین پایگاه و فرودگاه نظامی، آموزش و همکاری وسیع با نیروهای کُرد و حمایت و پشتیبانی سیاسی و لجستیکی چهار ساله‌اش از کُردهای سوریه به‌یک‌باره و در «مدت‌زمانی مشخص» نیروهایش را از آن‌جا خارج کند و فضا را برای نیروهای رقیب منطقه‌ای، نظیر روسیه و ایران، بازتر کند در حالی‌که همچنان خطر احیای دوباره داعش در برخی مناطق بازپس‌گرفته‌شده تهدیدی جدی به شمار می‌آ‌ید، به نظر می‌رسد هم‌زمان با رفتارهای پر‌تناقض اخیر ریاست‌جمهوری آمریکا در قبال شمال سوریه، آمریکا اقدام به خروج نیروهایش نخواهد کرد، یا حداقل به کاهش نیروهایش اکتفا خواهد کرد. این می‌تواند فقط حرکتی تاکتیکی‌ـ‌سیاسی باشد، و الزاما به معنای تغییر راهبردهای بلند‌مدت سیاست خارجی واشنگتن در خاورمیانه نیست.

هرچند موقعیت سیاسی سوریه طی سال‌های گذشته اثبات کرده است نمی‌توان از قاطعیت و تضمین این موضوع سخن به میان آورد.

کارت کُردهای شمال سوریه، روژاوا، برای بازی

باید این نکته اساسی را در نظر داشت که پس از بحران سوریه و حمله دولت اسلامی، داعش، و شکست آن‌ها در برابر نیروهای کُرد با حمایت هوایی نیروهای اٸتلاف، چند کارت مهم را برای کُردهای سوریه ذخیره کرده است، از مهم‌ترین آن‌ها می‌شود به تسلط بر بخش وسیعی از خاک سوریه، در اختیار داشتن بخشی از میادین نفت و گاز سوریه، از جمله میدان نفتی رمیلان، اشاره کرد. کارت‌هایی که حتی اگر در تحولات آینده سوریه یا خروج احتمالی نیروهای آمریکایی منجر به برد سیاسی نشود، تا‌حدودی موجب به‌ هم ریختن موازنات منطقه‌ای می‌شود.

یک چرخش ناگهانی و زودهنگام

«داعش شکست خورده است و سربازان آمریکایی همین حالا برمی‌گردند. همگی آن‌ها برمی‌گردند.»

این جمله اخیر ترامپ در اواخر آذرماه امسال در‌خصوص عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از سوریه بود.

اتخاذ تصمیمی که همان اول با انتقادات گسترده‌ای در داخل و خارج این کشور همراه شد و گفته می‌شود استعفای جیمز متیس، وزیر دفاع، برت‌ مک‌گورگ، نماینده ویژه ایالات متحده در جنگ با داعش، و دریابان کوین سویینی، رییس‌دفتر وزیر دفاع آمریکا، در واکنش به اتفاقات اخیر و اعلام تصمیم غافلگیرکننده عقب‌نشینی سربازان آمریکایی از سوریه بوده است. در متن استعفا‌نامه برت مک‌گورگ بر وجود داعش و عدم شکست کامل این گروه تاکید شده بود.

در چرخشی ناگهانی و البته زودهنگام، آمریکا خروج نیروهای خود از سوریه را مشروط کرده است. جان بولتون، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، در سفر به خاورمیانه و دیدار با نخست‌وزیر اسراٸیل در ۱٦ دی‌ماه (٦ دسامبر) از جانب دونالد ترامپ تاکید کرد تنها شرط خروج نیروهای آمریکایی «محافظت از امنیت کُردها در شمال سوریه در برابر تهدیدهای اخیر آنکارا است».

یکی از نکات قابل‌تامل و اصلی که جان بولتون به آن اشاره کرد نبودِ جدول زمانی مشخص برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه است.

سفر جان بولتون به ترکیه پس از تصمیم ناگهانی دونالد ترامپ

دوشنبه ۱۷ دی‌ماه (۷ ژانویه)، یک روز پس از سفر جان بولتون، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، به ترکیه و دیدار با مقامات این کشور، رجب طیب اردوغان با انتشار یادداشتی در نیویورک‌تایمز ضمن استقبال از تصمیم دونالد ترامپ برای خروج سربازان آمریکایی، خواستار حمایت جامعه بین‌المللی از سیاست‌های ترکیه در سوریه شده بود؛ سیاست‌هایی که ایالات متحده و متحدان منطقه‌ای این کشور پس از شکست نیروهای عرب و ترکمن مخالف بشار اسد در برابر گروه دولت اسلامی، داعش، و شاخه سوری القاعده با آن مخالفت کرده بودند و  چه بسا در بعضی مواقع موجب افزایش تنش بین واشنگتن و آنکارا شده بود. اتفاقی که هم‌سویی و حمایت از کُردهای شمال سوریه، روژاوا، برای مبارزه با داعش را در پی داشت. تصمیمی که تا این لحظه مورد رضایت مقامات دولت ترکیه نبوده است و همواره نسبت به آن واکنش نشان داده‌اند.

اهمیت این دیدار شاید در پاسخ به این سوال باشد: با توجه به تصمیم اخیر ترامپ، آیا ایالات متحده در تلاش برای بازسازی اعتماد و روابطش با آنکارا است یا توجیه و واگذاری بخشی از سیاست‌های منطقه‌ای به هم‌پیمانش در ناتو؟