از سال ۱۹۹۳، در تقویم سازمان ملل، سوم ماه مه که امسال همزمان شده است با ۱۳ اردیبهشت به‌عنوان «روز جهانی آزادی مطبوعات» شناخته می‌شود.

سازمان ملل متحد و همچنین نهادهای مدافع آزادی رسانه‌ها هر سال محور یا موضوع خاصی را در این روز مطرح می‌کنند؛ موضوع امسال روز جهانی آزادی مطبوعات «اطلاعات به مثابه کالایی همگانی» معرفی شده است. دلیل این انتخاب نیز تاکید بر اهمیت دسترسی به اطلاعات درست و شفاف و اطمینان از دسترسی همه به این اطلاعات عنوان شده است.

از دیگر دلایل این نام‌گذاری، دعوت برای کاوش راه‌هایی است تا بتوان تولید، توزیع و دریافت مطالب را در راستای تقویت روزنامه‌نگاری گسترش داد و همچنین زمینه را برای شفافیت بیشتر و توانمندسازی مردم فراهم کرد، به‌گونه‌ای که هیچ‌کس از حق دسترسی به اطلاعات صحیح محروم نماند.

سازمان ملل ضمن تاکید بر ضرورت توجه دولت‌ها به این مساله اعلام کرد انتخاب این موضوع با توجه به تغییر سیستم ارتباطی در جامعه امروز بوده است، تغییرهایی که بر سلامت، حقوق بشر، دموکراسی‌ و توسعه پایدار تاثیر می‌گذارد.

روز جهانی آزادی مطبوعات امسال با تاکید بر اهمیت اطلاعات در فضای مجازی، بر سه محور اصلی متمرکز است:

- حصول اطمینان از دوام اقتصادی رسانه‌های خبری

- وجود سازوکارهایی برای اطمینان از شفافیت شرکت‌های اینترنتی

- گسترش ظرفیت سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی عمومی که سبب می‌شود مردم روزنامه‌نگاری را بخشی حیاتی از اطلا‌ع‌رسانی و به‌عنوان کالایی همگانی به رسمیت بشناسند، از آن دفاع کنند و آن را در مطالبات شهروندی بگنجانند.

از سال ۱۹۹۳، سوم ماه مه روز جهانی آزادی مطبوعات نام‌گذاری شد؛ روزی برای یادآوری به دولت‌ها که به تعهدشان در مورد آزادی مطبوعات احترام بگذارند و همچنین روزی برای روزنامه‌نگاران تا در مورد مشکلات آزادی مطبوعات و همچنین اخلاق حرفه‌ای تامل کنند. بنابراین این روز فرصتی است برای بزرگداشت اصول بنیادین آزادی مطبوعات، دسترسی و ارزیابی وضعیت آزادی مطبوعات در سراسر جهان، دفاع از رسانه‌ها در برابر حمله به استقلال آن‌ها، و روزی برای قدردانی از روزنامه‌نگارانی که حین انجام وظیفه جان خود را از دست داده‌اند.

بنا بر گزارش سالانه گزارشگران بدون مرز از شاخص آزادی مطبوعات، روزنامه‌نگاری در ۷۳ درصد از ۱۸۰ کشور جهان با محدودیت کامل یا نسبی مواجه است. بر اساس این گزارش، خاورمیانه همچنان یکی از خطرناک‌ترین مناطق برای روزنامه‌نگاران است.

در ایران، که رتبه ۱۷۴ را در زمینه آزادی مطبوعات دارد، مقام‌های جمهوری اسلامی نظارت دولت بر پوشش اخبار را تشدید کرده‌اند و برای جلوگیری از انتشار آمار و اخبار واقعی مرگ‌و‌میر در اثر ابتلا به کرونا در کشور، روزنامه‌نگاران را در مخمصه‌ پرونده‌های حقوقی سنگین قرار داده‌اند.

در الجزایر و مراکش، دولت با توسل به سیستم قضایی روزنامه‌نگاران را سرکوب و ساکت می‌کند. عربستان سعودی، سوریه و مصر نیز با استفاده از شرایط بحران همه‌گیری کرونا، رسانه‌ها را محدودتر و انحصار رسانه‌ای خود را گسترده‌تر کرده‌اند. 

در افغانستان نیز که رتبه ۱۲۲ را در رده‌بندی سال ۲۰۲۱ از آن خود کرده، وضعیت نگران‌کننده است.

سازمان گزارشگران بدون مرز و مرکز حمایت از زنان روزنامه‌نگار در افغانستان، با انتشار گزارشی به مناسبت سوم ماه مه، درباره‌ وضعیت دشوار رسانه‌ها و آینده‌ خبرنگاری و خبرنگاران در افغانستان هشدار دادند.

به گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز، در شش ماه گذشته، دست‌کم ۲۰ خبرنگار و کارمند رسانه‌ای قربانی حملات هدفمند در افغانستان شده‌اند که هشت تن آنان، از جمله چهار زن، کشته شدند. در این گزارش آمده است نزدیک به ۳۰ خبرنگار و کارمند رسانه به‌دلیل فعالیت رسانه‌ای در افغانستان تهدید شده‌اند.

به رغم این‌که بر اساس آمار سازمان گزارشگران بدون مرز، شاخص آزادی مطبوعات در جهان در سال ۲۰۲۱ فقط ۰/۳ درصد نسبت به سال ۲۰۲۰ کاهش یافته است، نباید فراموش کرد میزان آزادی مطبوعات در جهان از زمان معرفی این شاخص در سال ۲۰۱۳، با کاهشی ۱۲ درصدی، رو به وخامت رفته است.