هم‌زمان با بیماری همه‌گیری که این روزها زنگ خطر را در بسیاری از کشورها به صدا درآورده و وضعیتی اضطراری را بر دنیا حاکم کرده است، فرهنگی در حال ظهور و پیدایش است که کاملا خودجوش و خلاقانه برای غلبه بر هراس و وحشت عمومی و دست‌وپنجه نرم کردن با محدودیت‌های زندگی روزمره و انزوای ملال‌آور قرنطینه امکان بروز یافته است.

آگوستین فوئنتس، متخصص رشته انسان‌شناسی تکاملی از دانشگاه نوتردام ایالت ایندیانا، در گفت‌وگو با رابین رایت، تحلیلگر و روزنامه‌نگار نشریه نیویورکر، به آثار دگرگون‌کننده کووید‌ـ‌۱۹ در زندگی بشر اشاره کرده است. به عقیده فوئنتس، این وضعیت «یک فیلم علمی‌ـ‌تخیلی بد است که واقعیت دارد». هم‌زمان با شایع‌تر شدن همه‌گیری‌های جهانی (پاندمیک‌ها)، این متخصص پیش‌بینی می‌کند روند تکاملی ژرفی در شرف وقوع است که بقای گونه‌ها را تضمین می‌کند، روندی که از همین حالا نیز مشهود است.

فوئنتس گفت: «آنچه برای بشریت بسیار اهمیت دارد ارتباط است. این نوع قرنطینه‌‌ها‌ــ در نیویورک و سیاتل و آنچه در هزاران جای دیگر ایالات متحده آمریکا اتفاق خواهد افتاد‌ــ نیازمند آن است که افراد به شیوه‌های دیگری با هم در ارتباط باشند.» او در ادامه افزود: «یکی از حیرت‌انگیزترین ویژگی‌های نوع بشر‌ــ که روزگاری مخلوقاتی بی‌آزار بودند و با میمون‌های اطرافشان فرق چندانی نداشتند‌ــ این است که ما به‌مرور زمان، بسیار خلاق شده‌ایم. خودمان را با (اصل) بقا سازگار کرده‌ایم. این همان قابلیتی است که اکنون افراد به آن اتکا خواهند کرد‌ــ یافتن راه‌هایی فوق‌العاده خلاقانه برای برقراری ارتباط، حتی زمانی‌ که با هم در یک فضای مشترک حضور ندارند.»

در این روزهای آغازین همه‌گیری جهانی، خلاقیت انسانی بیشتر روی فرم‌ها و اشکال ساده تسکین خاطر و رهایی‌بخشی متمرکز شده است. در چین، مرکز شیوع کووید‌ـ‌۱۹ و جایی که یک ملت‌ــ تقریبا هشتصد میلیون نفر‌ــ شکلی از حبس خانگی را تجربه کرده‌اند، کلوب‌های شبانه‌ای که ناچار شدند درها را به روی مشتری‌ها ببندند به «کلوب‌های ابری» مجازی تبدیل شده‌اند. بینندگان می‌توانند دستگاه‌های دی‌جی را در بسترهای آنلاین تماشا کنند و پیام‌هایی که می‌فرستند هم‌زمان به‌صورت زنده خوانده می‌شود تا این تصور ایجاد شود که با هم در ارتباطند. برنامه جدیدی با نام «ایستگاه کارائوکه خانگی»، با شرکت خوانندگان معروف پخش می‌شود که در وضعیت خود‌قرنطینگی، از خانه‌هایشان با مخاطبان در ارتباطند و هنرنمایی می‌کنند. باشگاه‌های ورزشی، که در‌شان تخته شده است، کلاس‌های ورزش را به‌صورت آنلاین یا از طریق اپلیکیشن پیام‌رسان «وی‌چت» آغاز کرده‌اند. عده‌ای از مردم چین گروهی مجازی در وی‌چت تشکیل داده‌اند تا در دوران قرنطینه دنبال عشق زندگی‌شان بگردند. در یکی از بیش از بیست مرکز قرنطینه همگانی در ووهان، کلان‌شهری که ویروس جدید کرونا نخستین‌ بار آن‌جا پدیدار شد، زنان دست به دامن کارائوکه شده‌اند تا روحیه گروه‌های در قرنطینه را تقویت کنند. شب‌ها، طنین «ووهان جیائو» یا «ووهان قوی بمان» از گوشه‌وکنار شهر به گوش می‌رسد و چینی‌ها با همین فریادها از پنجره‌هایشان به یکدیگر دلگرمی می‌بخشند.

در ایران، یکی دیگر از «مناطق قرمز» کووید‌ـ‌۱۹، پزشک‌ها و پرستارها به‌صورت انفرادی یا گروهی در چالش رقص ویروس کرونا شرکت کرده‌اند و ویدیوهایی از خودشان در حال رقصیدن با موسیقی شاد در شرایطی که گان و لباس مخصوص به تن دارند، منتشر کرده‌اند. برخی اعضای کادر درمان در قرنطینه برای یکدیگر آواز می‌خوانند یا سازهایشان را آورده‌اند تا برای بیماران قرنطینه‌شده ساز بزنند. یک معلم کلاس سوم ابتدایی در استان خوزستان بعد از آن‌که مدارس سراسر ایران تعطیل شدند، به‌صورت خودجوش تصمیم گرفت کلاس‌هایش را آنلاین برگزار کند. او در حالی‌که در خانه گیر افتاده است، از یک طرف یخچالش به‌عنوان تخته استفاده می‌کند. با یک ماژیک آبی، قواعد و اشکال هندسی را ترسیم می‌کند تا نحوه اندازه‌گیری مساحت مربع، مستطیل و مثلث را توضیح دهد. تصویری از کلاس درس این خانم معلم به‌سرعت در توییتر پخش و خبرساز شد.

علاوه بر این، احتمال می‌رود به‌مرور زمان، تاثیر ویروس جدید کرونا چنان فراگیر شود که آداب و آیین‌های انسانی، که در طول هزاره‌ها شکل گرفته‌اند، به‌کلی دگرگون شوند. فوئنتس در این‌باره گفت: «این (همه‌گیری) ممکن است همه چیز را، از نحوه مدیریت اقتصاد گرفته تا سلام و احوالپرسی و آیین‌های سوگواری، تغییر دهد.»

یکی از راه‌حل‌ها برای ریشه‌کنی شیوع ابولا در غرب آفریقا بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶، تغییر سنت‌های دیرینه و کهن مراسم خاکسپاری از جمله لمس جسد فرد متوفی بود. به گفته ترنس دیکن، استاد انسان‌شناسی زیستی از دانشگاه کالیفرنیا برکلی، «بدترین اشتباهی که در مورد ابولا می‌توانید مرتکب شوید لمس مرده‌ است، چون بدنش مملو از مایع‌های آلوده به ویروس است. افراد ناچار بودند با اسلحه در مراسم حاضر شوند تا از تماس خانواده‌ها با مرده‌هایشان جلوگیری کنند.» رفتار تغییر کرد، از شدت شیوع کاسته شد.

در حال حاضر نیز تغییرهای کوچکی در رسم و رسوم انسان‌ها در سراسر دنیا آغاز شده است از جمله دست دادن که بسیاری از افراد آن را متوقف کرده‌اند، رسمی که به‌نشانه اعتماد (دوسویه) پدید آمد اما حالا، معمول‌ترین راه انتقال بیماری است.

دیکن با اشاره به این‌که هیچ بعید نیست کووید‌ـ‌۱۹ مهر پایانی بر رسم دست دادن باشد، گفت: «سوگیری رفتارها بسته به متن است. دست دادن با اعتماد مرتبط است. چنانچه این رفتار باعث انتقال ویروسی مرگبار شود، بر نشانه‌های اعتمادمان تاثیر می‌گذارد.»

در اروپا، سازگاری و انطباق با کووید‌ـ‌۱۹ حتی به هفته مد هم راه یافته است. جرجو آرمانی، طراح مد معروف، نمایش برندش در هفته مد میلان را لغو کرد و در عوض، مجموعه زمستانی‌اش را در سالنی خالی برای مخاطبان آنلاین به نمایش گذاشت. حتی بدون حضور تماشاگران در سالن، او تصمیم گرفت ماسک بزند.

ساموئل پل ویسی‌یر، متخصص انسان‌شناسی تکاملی و مدیر برنامه «فرهنگ، ذهن و مغز» در دانشگاه مک‌گیل، بر این باور است که وقتی پای بقا به میان می‌آید، انسان‌ها به نوع‌دوستی و همیاری متمایل می‌شوند. این متخصص انسان‌شناسی هم‌زمان هشدار می‌دهد که جوامع مدرن در قرن بیست‌ویکم، به‌ویژه غرب، به تهدیدهای مرگبار یا این نوع دروی گسترده و یک‌باره آدم‌ها عادت ندارند. حملات ۱۱ سپتامبر آمریکایی‌ها را در شوک فرو برد، چرا که از زمان جنگ داخلی یا حمله پرل‌هاربر، با چنین چالش عظیمی برای بقای ملی و جسمی‌شان مواجه نشده بودند.

ویسی‌یر در ادامه افزود: «در جوامع بی‌اندازه امن و بی‌خطر، انعطاف‌پذیری تحلیل رفته است. دیگر به تهدیدها عادت نداریم.» به باور ویسی‌یر، فرایند سازگاری با کووید‌ـ‌۱۹ تازه آغاز شده است و به شکل‌گیری نقطه عطفی در تاریخ تکامل بشر می‌انجامد. ناشناخته‌های زیادی در راه است.