به گزارش وب‌سایت کمیساریای عالی پناهندگان در آنکارا،  از دهم سپتامبر امسال هرگونه درخواست جدید برای ثبت‌نام به‌عنوان پناه‌جو غیر از اتباع سوریه، دراداره‌ مهاجرت جمهوری ترکیه ثبت و بررسی می‌شود. هرچند در اطلاعیه‌ کمیساریای عالی پناهندگان آمده است که این مجموعه همچنان در این روند، همراه دولت ترکیه خواهد بود اما بسیاری از جزییات همچنان در ابهام است.

ورود میلیون‌ها پناهجو باعث شد روند بررسی پرونده‌ها از یک سال به دوسال، آن هم فقط برای انجام مصاحبه‌ اولیه برسد. از سوی دیگر مشکلات اقتصادی، فشار بسیاری بر دولت ترکیه وارد کرد.

اردوغان بارها برای حل این مشکل از کشورهای مهاجرپذیر اروپایی و امریکای شمالی درخواست کمک کرد و فجایع مرگ پناه‌جویان غیرقانونی در مسیر اروپا باعث تشدید فشار افکار عمومی بر دولت‌ها شد.

مجموع این فشارها منجر به تصمیم اخیر سازمان ملل متحد و دولت ترکیه در همکاری مشترک برای تسریع روند رسیدگی به درخواست‌های پناهندگی شد. هرچند دولت ترکیه به واجدان شرایط، اجازه‌ اقامت بشردوستانه می‌دهد اما همیشه به‌عنوان کشوری که محل انتظار پناه‌جویان برای رسیدن به کشور مقصد بوده شناخته‌شده است. انتظاری که در حال حاضر بیشتر به بلاتکلیفی بی‌پایان می‌ماند.

با امید زیادی به اینجا آمدم اما الان آینده‌ای را نمی‌بینم

«از سال ۲۰۱۵ به ترکیه آمدم. شرایط اجتماعی سختی در ایران داشتم که باعث شد برای درخواست پناهندگی به دفتر سازمان ملل در آنکارا مراجعه کنم. تاریخ مصاحبه اولیه را مشخص کردند و به من برگه‌ای دادند تا به شهری که به‌عنوان محل اقامتم تعیین‌شده بود بروم و خودم را به اداره‌ پلیس معرفی کنم تا مدارک اقامت من در ترکیه را صادر کنند. در سال ۲۰۱۶ بعد از ارائه توضیحات و مدارک، پرونده من مورد قبول سازمان ملل قرار گرفت و از پناه‌جو به پناهنده تبدیل شدم. شرایط به‌گونه‌ای بود که هیچ‌کدام از کشورهای پناهنده‌پذیر در آن مقطع زمانی ظرفیت خالی نداشتند و من به‌ ناچار آمریکا را انتخاب کردم. یک سال طول کشید تا توسط دولت امریکا پذیرش شدم و مراحل اداری را آغاز کردم که مصادف شد با ریاست جمهوری ترامپ. بااین‌حال بررسی پرونده‌ها ادامه داشت و تعدادی از دوستان من در همان زمان راهی امریکا شدند تا اینکه ترامپ فرمان منع پذیرش پناهندگی را صادر کرد و از آن زمان همه‌چیز متوقف‌شده است.»

داستان مجتبی و راهی که طی کرده است روند پذیرش، بررسی و انتقال پناه‌جویان به کشورهای دیگر بوده است، لااقل تا سپتامبر امسال؛ اما از این تاریخ به بعد چه بر سرزندگی آن‌ها می‌آید؟

آیا دولت ترکیه قرار است سخت‌گیرانه‌تر برخورد کند؟ آیا پناه‌جویانی که پرونده آن‌ها موردقبول قرار نگیرد فرصت فرجام‌خواهی یا رفتن به کشور دیگر را دارند یا به ایران بازگردانده خواهند شد؟ پناهندگانی که توسط کشور سوم پذیرفته‌شده بودند سرنوشتشان چه می‌شود؟

تماس‌های ما برای یافتن پاسخ این سؤالات به‌جایی نرسید. کمیساریای عالی پناهندگان به‌جز اعلامیه رسمی هنوز جزییاتی از این طرح منتشر نکرده است.

وکلای حقوق بشر فعال در ترکیه بابیان اینکه شرایط بسیار مبهم و نامشخص است حاضر به پاسخگویی به سؤالات یا قبول شکایات یا مصاحبه نیستند. فشارهای دولت ترکیه بر وکلای مستقل و نهادهای مدنی باعث شده این گروه‌ها بسیار محتاط عمل کنند و منتظر توضیحات تکمیلی از جانب اداره‌ مهاجرت یا سازمان ملل بمانند.

نه کار داشتیم و نه زندگی، حالا آینده هم نداریم

انتظارهای چندساله برای افرادی چون سیاوش که از تمام زندگی خود دست کشیده‌اند علاوه بر فشارهای روانی که زندگی بسیاری از این افراد را مختل کرده است، مشکلات مالی فراوان نیز دارد. از یافتن راه امن برای انتقال پول از ایران به ترکیه و نوسانات ارزی گرفته تا کسب درآمد قانونی.

«قبلاً با کارت شناسایی پناهندگی می‌توانستیم کار پیدا کنیم. در قانون به صراحت ذکر نشده بود که پناهنده حق کار ندارد یا اگر بود کسی اهمیت نمی‌داد. در حال حاضر اوضاع فرق کرده است. سختگیری زیاد شده و کارفرما باید حتما برای اجازه‌ کار اقدام کند. در این شرایط کسی حاضر نمی‌شود که خارجی استخدام کند و ماهانه مبلغ زیادی حق بیمه بدهد. حتی کار سیاه و غیرقانونی هم پیدا نمی‌شود چون پلیس به همه‌ مکان‌‌هایی که قبلا می‌شد برای کار به آن‌ها مراجعه کرد سرکشی می‌کند و جریمه‌ها هم سنگین شده.»

قبلا منتظر بودیم الان بلاتکلیفیم

درگذشته روند بررسی پرونده‌ها اگرچه کند و آهسته اما با روال منطقی طی می‌شد که در هر مرحله فرد اطلاع روشنی از پرونده خود داشت؛ اما تغییرات ناگهانی و قوانین مبهم جدید و توقف کامل رسیدگی به پرونده‌ها و خروج از ترکیه مسیر جدیدی برای افراد سودجو گشوده است. حمید که خودش با پاسپورت جعلی وارد ترکیه شده بود دنبال راه چاره‌ای می‌گردد.

«فقط کافی است سری به گروه‌های تلگرامی بزنید. کسی که مستأصل شده حاضر است خودش و خانواده‌اش را بدهد دست قاچاقچی. الآن راه صربستان امن‌ترین است. از طریق ویزای توریستی می‌روند و در آنجا درخواست پناهندگی می‌کنند. بازار خریدوفروش پاسپورت و ازدواج‌های پولی داغ شده. بلاتکلیفی آدم‌های عاقل را هم به دیوانگی می‌کشاند.»

آنهایی که مشکلی ندارند برمی‌گردند

دراین اوضاع همه به جلو نگاه نمی‌کنند. افرادی هرچند اندک روانه‌ کنسولگری‌های ایران می‌شوند تا با حل مشکلات قانونی خود و دادن تعهد و اظهار ندامت از پناه بردن به کشور خارجی، اجازه‌ ورود به ایران را دریافت کنند.

بهروز (نام مستعار) دریکی از شهرهای جنوبی ترکیه به پناهندگانی مانند خودش مشاوره حقوقی می‌دهد.

او می‌گوید، «آمار دقیقی از کسانی که برگشته‌اند ندارم اما هیچ‌کدام از کسانی که من کمکشان کردم توی ایران حتی بازجویی هم نشدند چه برسد به زندان رفتن و محاکمه. در کنسولگری افرادی هستند که می‌دانند این بچه‌ها از اول هم شاید مشکلی نداشتند. فکر کرده‌اند با پناهندگی راحت‌تر و ارزان‌تر می‌شود از ایران رفت. اینجا گیر افتاده‌اند و چون داستان‌ّای مربوط به پناهندگی‌شان هم تقلبی بوده با سختگیری‌های جدید، امید زیادی به پذیرش ندارند. این‌ها راحت برمی‌گردند. مسیحی نوکیش و روزنامه‌نگار هم در بینشان بود. بلیط خریدند و رفتند ایران.»

ترکیه شاهد ورود میلیونی رانده‌شدگان سوریه‌ای بوده است. ناآرامی‌های عراق و اشغال شهرهای آن کشور توسط داعش نیز روزانه هزاران عراقی آواره را راهی مرزهای ترکیه کرد. پناه‌جویان ایرانی و افغان نیز از سال‌های قبل این کشور را به‌عنوان یک مسیر امن می‌شناسند. باید منتظر ماند و دید این تغییرات چه تاثیری بر روند ورود و خروج پناهجویان خواهد داشت و آیا ترکیه به اهداف خود در کاهش تعداد میهمانان ناخوانده خواهد رسید یا خیر.