هفتمین سالروز جهانی «بهداشت قاعدگی» در حالی فرا رسیده که در پی همه‌گیری ویروس جدید کرونا روند افزایش آگاهی،‌ تابوشکنی و توزیع کالاهای مربوط به بهداشت زنان با چالش سراسری روبه‌رو شده است.

در ایران، با بحران شیوع کرونا در ماه‌های گذشته و در پی تحریم‌ها و افزایش قیمت بنزین، گزارش‌های رسانه‌ها افزایش دوبرابری قیمت محصولات بهداشتی را تایید می‌کنند. هم‌زمان در ماه‌های اخیر، مراکز مشاوره و خدمات بهداشت زنان نیز با اختلال در فعالیت روبه‌رو بوده‌اند.

روز جهانی بهداشت قاعدگی را یک سازمان غیردولتی مستقر در آلمان به نام واش‌یونایتد (WASH United) در سال ۲۰۱۴، با هدف «افزایش آگاهی در زمینه اهمیت مدیریت بهداشت قاعدگی» و «از بین بردن تابوها علیه زنان و دختران نوجوان» نام‌گذاری کرد.

از آنجایی که میانگین طول چرخه قاعدگی زنان اغلب ۲۸ روزه است و بسیاری از زنان به‌طور متوسط پنج روز در هر ماه به خونریزی قاعدگی دچارند، این سازمان روز ۲۸ ماه مه، پنجمین ماه سال میلادی، را به‌صورت نمادین برای توجه دادن به این مساله انتخاب کرده است.

تقریبا نیمی از زنان در سراسر دنیا، یعنی حدود ۲۶درصد کل جمعیت جهان، در سن باروری به‌سر می‌برند و هر ماه با مسائل مربوط به دوران قاعدگی مواجه‌اند.

در حال حاضر،‌ تامین کالاهای بهداشتی برای زنان و دخترانی که دوره قاعدگی را می‌گذرانند از مهم‌ترین مشکلات فعلی نظام‌های بهداشتی کشورهاست. همین امر نگرانی حامیان حقوق زنان و فعالان عرصه بهداشت درباره مشکلات آن‌ها را بیشتر کرده است.

با تمرکز مراکز درمانی،‌ داروخانه‌ها،‌ مراکز توزیع محصولات بهداشتی و بیمارستان‌ها بر روی بیماران مبتلا به کرونا،‌ زنان با مشکلات بیشتری در زمینه بیماری‌ها و مسائل خاص دوران قاعدگی مواجه شده‌اند.

تابوهای زنانه و کابوس جنسیتی 

بنابر تعاریف سازمان‌های جهانی و متخصصان، قاعدگی بخش «طبیعی و سالم زندگی» است و بیشتر زنان هر ماه بین دو تا هفت روز قاعدگی دارند.

با این حال، به همان اندازه که این مساله طبیعی است، در سراسر جهان در مورد آن «بدبینی اجتماعی» وجود دارد.

در ایران، این روز در حالی فرا رسیده است که در هفته جاری، روی دادن دو مورد قتل زنان در گیلان تحت عنوان «مسائل خانوادگی» بحث محدودیت‌ها و تابوهای مربوط به دختران و زنان را دوباره در مرکز توجه قرار داده است.

«فرهنگ مردسالار»، «نگاه نابرابر» و «خلاء‌های قانونی» هم‌زمان با فقدان آموزش از مواردی‌اند که به مشکلات زنان در ایران دامن می‌زنند.

ناهید مهروش،‌ کارشناس روان‌شناسی و فعال حقوق زنان،‌ پیش‌تر در این مورد به خبرگزاری ایسنا گفته است که «نگاه منفی به خود زنان» دلیل نگاه منفی به قاعدگی در ایران است.

او از کاربرد واژه‌هایی مانند «پاک» و «نجس» در مورد بدن زنان در دوره قاعدگی و پس از آن انتقاد کرده و گفته است: «به این مشکلات کابوس فقر،‌ محرومیت مالی،‌ فرهنگی و یا محبوس بودن را بیفزایید تا عمق درد یک زن در چنین شرایطی ملموس‌تر شود.»

توسعه‌نیافتگی و کمبود امکانات

در سطح جهان، حدود ۲/۳ میلیارد نفر به خدمات بهداشتی اولیه‌ دسترسی ندارند و در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، فقط ۲۷ درصد جمعیت در خانه دارای دستشویی و آب و صابون‌اند. 

مدیریت دوره قاعدگی در خانه برای زنان و دختران نوجوانی که فاقد این امکانات اساسی‌‌اند چالشی بزرگ به شمار می‌رود.

از سوی دیگر، حدود نیمی از مدارس در کشورهای کم‌درآمد فاقد آب آشامیدنی کافی، بهداشتی و سالم‌اند، در حالی که برای مدیریت دوره قاعدگی دختران دانش‌آموز و معلم‌ها بسیار ضروری است. 

امکانات نامناسب می‌تواند بر تجربه دختران در مدرسه تاثیر بگذارد و موجب شود که بازه‌هایی از دوره مدرسه را از دست دهند. 

بر‌ اساس اطلاعات منتشر‌شده در وب‌سایت یونیسف، از مسائل و مشکلات اصلی در زمینه قاعدگی و بهداشت زنان نبودِ اطلاعات دقیق،‌ ترس و بدبینی،‌ بیماری‌های ناشی از بی‌توجهی به بهداشت قاعدگی و مشکلات زنان و دختران معلول در زمینه رعایت بهداشت است. 

سختی‌های دوچندان دوره قاعدگی

به‌صورت میانگین، زنان هفت سال از عمرشان را در دوران قاعدگی می‌گذرانند.

علاوه بر خونریزی، ۹۰ درصد افرادی که تجربه قاعدگی داشته‌اند می‌گویند با علائم گوناگونی همراه است. 

هوس خوراکی یکی از علائم شایع است. بررسی‌ها نشان داده‌اند تقریبا نیمی از زنان آمریکایی در آغاز دوره ماهانه‌شان میل به شکلات پیدا می‌کنند.

حساسیت پستان یکی دیگر از علائم شایع این دوره است. این مساله در روزهای قبل از شروع قاعدگی ممکن است شدت بگیرد. افزایش هورمون‌های استروژن و پروژسترون به بزرگ شدن مجاری سینه و تورم غدد شیر منجر می‌شود؛ نتیجه‌اش درد و تورم پستان‌هاست.

علاوه‌بر این، دیگر بیماری‌ها و اختلال‌های مرتبط با دوران قاعدگی نیز بر سختی این دوره ماهانه برای بسیاری زنان می‌افزاید.

نتایج تحقیقی که در سال ۱۳۹۳ منتشر شد نشان می‌دهد از هر چهار زن ایرانی در سنین باروری، یک نفر دست‌کم به یکی از اختلال‌های دوران قاعدگی مبتلاست.