بیماری آنفلوآنزا این روزها ایرانی‌ها را ترسانده است، نشانه‌اش را هم می‌توان در مراجعه‌های پیاپی به مراکز بهداشتی و شایعات ترسناکی دید درباره شیوع این بیماری که گاهی بسیار مرگبار خوانده می‌شود. اما ماجرا از چه قرار است و آیا واقعا ایران دچار همه‌گیری آنفلوآنزا شده است؟ آیا ویروس جدید مرگباری در این همه‌گیری دخیل است؟

پاسخ کوتاه به سوال اول منفی است و البته به توضیح بیشتری نیاز دارد. بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، سالانه به‌طور میانگین ۵ تا ۱۰ درصد جمعیت جهان به آنفلوآنزای فصلی مبتلا می‌شوند. از هر ۱۰۰ هزار نفر، بین ۳/۵ تا ۷ نفر جانشان را در اثر این بیماری از دست می‌دهند. بر مبنای این آمار، آنفلوآنزا در ایران سالانه به‌طور میانگین می‌تواند باعث مرگ ۲۸۰۰ تا ۵۶۰۰ نفر شود، که البته معمولا آمار بسیار پایین‌تر از این رقم است.

با این همه، آمارهای مناطق مختلف جهان و حتی در یک کشور با هم تفاوت اساسی دارند، بنابراین باید این آمارها را با آمارهای قبلی کشور مقایسه کنیم. اما متاسفانه، آمار دقیقی درباره شیوع آنفلوآنزا در ایران در سال‌های گذشته وجود ندارد. محمد‌مهدی گویا، رییس مرکز بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، گفته است شیوع این بیماری در کشور، نسبت به سال گذشته، بیشتر بوده و به بستری شدن ۴۰۰۰ نفر منجر شده است که همه این افراد به آنفلوآنزا مبتلا نبوده‌اند و فقط محض احتیاط بستری شده بودند.

بر مبنای همین آمار ۴۰۰۰ نفر و در مقایسه با آمارهای مرکز کنترل بیماری‌های ایالات متحده آمریکا و نرخ متوسط بستری که ۲ نفر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر در نظر گرفته می‌شود، در بازه زمانی مشابه میزان بستری افراد در ایران ۲/۵ برابر نرخ متوسط است و هنوز با یک همه‌گیری جدی فاصله زیادی دارد. یک دلیل این آمار هم می‌تواند نبودِ کیت‌های تشخیصی آنفلوآنزا در مراکز درمانی کشور باشد، که باعث افزایش آمار و در نتیجه افزایش وحشت عمومی شده است. به گفته مقام‌های وزارت بهداشت، دلیل تشدید بیماری در سال جاری گسترش نوع تهاجمی‌تر ویروس آنفلوآنزای H1N1 یا آن‌طور که در رسانه‌ها گفته می‌شود، آنفلوآنزای خوکی است.

ویروس ترسناکی در کار نیست

بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، ویروس A یکی از عوامل بروز آنفلوآنزای فصلی و دارای دو زیرنوع است که در حال حاضر، بین جمعیت انسانی در گردش است: H1N1 و H3N2. 

کیانوش جهان‌پور، رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت، گفته است اندکی بیش از نیمی از فوتی‌ها بر اثر ابتلا به ویروس H1N1 بوده و در بقیه موارد، ویروس H3N2 دخیل بوده است. ویروس H1N1 همان ویروسی است که در سال ۲۰۰۹ باعث بروز یک همه‌گیری در سطح جهان شد و عامل همه‌گیری مرگبار سال ۱۹۱۸ یا آنفلوآنزای اسپانیایی هم بود. در سال ۲۰۰۹، سویه جدیدی از این ویروس به مرگ ۱۷ هزار نفر در جهان منجر شد و به ویروس آنفلوآنزای خوکی معروف است. از آن زمان، این ویروس بر مبنای میزان شیوع، وارد دسته آنفلوآنزاهای فصلی شده است، اما ممکن است نسبت به آنفلوآنزای معمولی علایم شدیدتری داشته باشد.

به گفته افشین محمد‌ علیزاده، رییس بیمارستان طالقانی تهران، شواهد حاکی از آن است که احتمالا امسال شدت بیماری ناشی از این ویروس از سال‌های پیش بیشتر بوده، هر‌چند نیاز به گذشت زمان است که بشود این فرضیه را ثابت کرد. علیزاده درباره فرم جدی‌تر بیماری در اثر این ویروس گفته است: «در این فرم، درگیری در ریه‌ها ادامه پیدا می‌کند و طولانی می‌شود. در نتیجه، افراد را به بیمارستان، تخت‌های مراقبت‌های ویژه و آی‌سی‌یو می‌کشاند. در واقع، این فرم از آنفلوآنزا جمعیت کمی را درگیر می‌کند. گروه‌های در معرض خطر و افراد دارای سیستم ایمنی پایین باید بیشتر مراقب باشند. بنابراین، نباید ترس عمومی از این آنفلوآنزا در جامعه وجود داشته باشد.»  

واکسن، تامی‌فلو یا رعایت بهداشت؟

با شیوع این بیماری، که به گفته برخی مقام‌های وزارت بهداشت موج فعلی آن احتمالا بین ۲ تا ۳ هفته دیگر هم ادامه خواهد داشت و ممکن است شدیدتر شود، واکسن در برخی مناطق کشور نایاب و کمیاب شده است. دلیل این مساله هجوم افراد برای تزریق واکسن بوده است. این در حالی است که تزریق واکسن فقط برای گروه‌های در معرض خطر (افراد مسن، کودکان و افراد دارای مشکلات سیستم ایمنی با بیماری زمینه‌ای مانند مشکلات قلبی و ریوی) توصیه می‌شود و بقیه افراد نیازی به تزریق واکسن ندارند.

در کنار این مساله، کمبود داروی مشهور اسلتامیویر، که با نام تجاری تامی‌فلو عرضه می‌شود، در برخی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی هم گزارش شده است. این در حالی است که این دارو بر اساس استانداردهای بهداشتی، در بسیاری از کشورهای جهان برای همه تجویز نمی‌شود و فقط برای افراد دارای مشکلات پیچیده و جدی ناشی از آنفلوآنزا توصیه می‌شود.

با این همه، اطلاع‌رسانی ضعیف و چندگانه مقام‌های رسمی وزارت بهداشت، اظهار‌نظرهای متناقض و پراکنده و نبود آموزش عمومی مناسب سبب شده است به دلیل ترس عمومی، موجی از درخواست تزریق واکسن و دریافت این دارو بین افراد مبتلا یا حتی با علایم مشابه پدید آید. در حقیقت، می‌توان گفت هرچند میزان شیوع و شدت آنفلوآنزا در کشور احتمالا بیشتر شده است، در مقایسه با آمارهای میانگین جهانی و حتی کشوری، مساله هنوز با یک همه‌گیری مرگبار و خطرناک فاصله زیادی دارد و آنچه در جریان است همان آنفلوآنزای فصلی و کمی شدیدتر است و آنچه اوضاع را بحرانی کرده ترس عمومی در سایه مدیریت نامناسب رخدادی معمولی است. در پایان، ذکر چند نکته در مورد نحوه برخورد با این بیماری ضروری است.

۱) این بیماری به‌ندرت و در موارد بسیار نادر به مرگ بزرگسالان سالم و بدون بیماری زمینه‌ای منجر می‌شود.

۲) افراد در معرض خطر بهتر است با مراجعه به مراکز درمانی، نسبت به تزریق واکسن اقدام کنند. با این همه، واکسن ایمنیِ ۱۰۰ درصدی در مقابل بیماری ایجاد نمی‌کند و اگر علایم بیماری در فرد دیده شد، بهتر است هرچه سریع‌تر به مراکز درمانی مراجعه کنند.

۳) افراد معمولی هم بهتر است از خوددرمانی پرهیز کند و در ۴۸ ساعت ابتدایی بروز علایم به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه کنند. بر اساس آمارها، بیشتر موارد منجر به بستری بعد از این بازه زمانی به مراکز درمانی مراجعه کرده‌اند.

۴) برای پرهیز از ابتلا به این بیماری، بهتر است دست‌ها را روزی چند مرتبه، مخصوصا قبل از خوردن و آشامیدن و بعد از حضور در مراکز عمومی، با آب و صابون به‌خوبی بشویید و در صورت نیاز، با ضدعفونی‌کننده الکلی ضد‌عفونی کنید.

۵) استفاده از ماسک در جایی که بیمار حضور دارد برای بیمار و اطرافیانش توصیه می‌شود.

۶) از آن‌جایی که به گفته مقام‌های رسمی، آلودگی هوا باعث افزایش عوارض بیماری می‌شود، بهتر است در روزهای آلوده از تردد بی‌مورد پرهیز کنید و افراد ورزشکار در این روزها از فعالیت بدنی جدی پرهیز کنند.

۷) تا حد امکان از دست دادن و روبوسی با افراد خودداری کنید. ویروس آنفلوآنزا پیش از بروز علایم هم، از فرد ناقل منتقل شود و نبودِ علایم دال بر عدم آلودگی به ویروس نیست.