«به تحریم‌کنندگان هشدار می‌دهیم که اگر توانایی‌های ما در مبارزه با مواد مخدر و تروریسم در خاستگاه آن‌ها ضربه ببیند‌، نخواهید توانست از آوار مواد مخدر، بمب‌ها و تروریسم و مهاجرت، به سلامت خارج شوید.»

حسن روحانی، رییس‌‌ جمهوری ایران، ۱۷ آذرماه درحالی‌که با کاهش محبوبیتش درپی تشدید گرانی‌‌ها در هشت ماه گذشته، به‌جای حضور در مراسم روز دانشجو در یکی از دانشگاه‌های تهران و قرار گرفتن در برابر سوالات سخت دانشجویان، به دیار خود سمنان سفر کرده بود، ترجیح داد با گفتن این حرف‌ برای طرف‌‌های غربی برجام خط و نشان بکشد.

سخنان روحانی در رسانه‌های غربی هم بازتاب داشت. چون شاید برای اولین‌بار بود که یکی از عالی‌رتبه‌ترین مقام‌های جمهوری اسلامی با تهدید غربی‌ها با حربه مواد مخدر و تروریسم، به‌نوعی به خبرهای رسانه‌های غربی درباره دخالت مقام‌های ایران در ترانزیت مواد مخدر و تروریسم رسمیت می‌بخشید.

دو ماه پیش از این، پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران خبر، باز کردن مرزهای ترانزیت مواد مخدر از سوی ایران به سمت اروپا را شایعه خوانده و تکذیب کرده و گفته بود: «موضوع بازکردن مرزهای اروپا ازسوی ایران برای ترانزیت مواد مخدر به‌دنبال نقض برجام، در سطوح عالی نظام اصلا مطرح نیست.»

سخنان آقای روحانی نشان داد که مسأله ترانزیت مواد مخدر به اروپا حداقل در سطح بلوف در سطوح عالی نظام مطرح شده است.

ایران مسیر اصلی ترانزیت مواد مخدر به جهان

ایران به‌دلیل حضور در هلال طلایی (شامل مناطق کوهستانی سه کشور ایران، افغانستان و پاکستان) و همسایگی با این دو کشور به عنوان دو تامین‌کننده اصلی مواد مخدر جهان، همیشه بهترین مسیر برای ترانزیت مواد مخدر بوده است.

سرهنگ مجید کریمی، معاون عملیات و اطلاعات پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا در یک برنامه رادیویی گفت که در حال حاضر حدود ۳۰ درصد از تولیدات مواد مخدر در کشور افغانستان از طریق مرزهای ایران به سایر کشورها منتقل می‌شود. اما تحلیل‌گران آمار را بسیار بیش از این می‌دانند.

در گزارشی که ویکی‌لیکس از فرایند قاچاق مواد مخدر در منطقه افشا کرد، تاکید شده که در سال ۲۰۰۷ بیش از ۸۰ درصد از تریاک و بیش از ۲۸ درصد از هروئین جهان از ایران ترانزیت شده است.

در این گزارش که یک تحلیل‌گر موسسه تحلیل اطلاعات «استراتفور» (Stratfor) نوشته است، جغرافیای دقیق ترانزیت مواد مخدر از ایران شرح داده شده است. به این نحو که مواد مخدر افغانستان از سه مجرا وارد ایران می‌شود؛ به طور زمینی از افغانستان، به طور زمینی از پاکستان و از مسیر دریا از پاکستان. مقدار کمی از این مواد نیز از طریق مرز ترکمنستان وارد ایران می‌شود. سپس مواد مخدر وارد شده از نواحی شمال غربی کشور به اروپا و روسیه فرستاده می‌شود. مواد مخدری که به طور زمینی به ایران می‌آید، از شمال بیابان دشت کویر به تهران و بعد به ترکیه و آذربایجان می‌رود. مواد مخدر وارداتی از پاکستان، از طریق جنوب کویر لوت به اصفهان و بعد به تهران می‌رود. موادی که از طریق دریا به ایران وارد می‌شود، عمدتا از طریق بندرعباس و چابهار قاچاق می‌شود و در ادامه به بقیه جریان قاچاق در شمال غرب ایران می‌پیوندد. مقداری مواد مخدر نیز به مسیرهای دیگر می‌رود، مثل کشورهای حوزه خلیج فارس و عراق؛ اما اکثر مواد مخدری که به ایران قاچاق می‌شود به بازار اروپا فرستاده و یا در داخل مصرف می‌شود.

نقش برادران قاچاقچی در ترانزیت مواد مخدر

درباره اینکه چه گروه‌هایی مواد مخدر را از ایران ترانزیت می‌کنند اطلاعات زیادی در دسترس نیست، اما ارزش قابل توجه تجارت مواد مخدر و مدیریت تدارکات لازم برای تضمین ترانزیت پایدار چندصد هزار کیلو مواد مخدر نشان می‌دهد که این کار بدون حمایت قوی امکان‌پذیر نیست. منابع موسسه تحلیل‌گر استراتفور اشاره می‌کنند که فرماندهان سپاه پاسداران از طریق مناطق تحت فرماندهی خود، بر جریان مواد مخدر نظارت می‌کنند و درآمد سودآوری را به‌دست می‌آورند.

ارزش مواد مخدری که از ایران ترانزیت می‌شود، در بازار مقصد ۱۹ تا ۲۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود (تقریبا ۵ درصد تولید ناخالص ملی ایران). باور کردنش دشوار است که یک دولت که جغرافیایش مستعد تجارت مواد مخدر است، اجازه دهد خارج از سیستم، چنین سود مالی قابل‌توجهی جابه‌جا شود.

منابع مختلفی در غرب به نقش سپاه پاسداران در ترانزیت مواد مخدر اشاره کرده‌اند. روزنامه تایمز در نوامبر ۲۰۱۷ در گزارشی مفصل مدعی شد که سپاه پاسداران سالانه میلیاردها دلار از قاچاق مواد مخدر سود می‌برد. در این گزارش آمده که این نهاد برای قاچاق مواد مخدر با شبکه‌های تبهکار در نقاط مختلف جهان ارتباط برقرار کرده است. سردار عبدالله عراقی از فرماندهان سپاه پاسداران تهران و محسن رفیق‌دوست، وزیر سپاه در دهه ۶۰، دو فرمانده ارشدی‌اند که سازمان اطلاعات آمریکا توانسته ارتباط آن‌ها را با سازمان‌های تبهکار اروپای شرقی کشف کند. به گفته یک مقام عالی‌رتبه سابق‌ سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران، سپاه تریاک افغانستان را در ایران به هروئین و مرفین تبدیل و با همکاری باندهای تبهکار به سرتاسر جهان قاچاق می‌کند.

در عین حال، او گفته است که سپاه پاسداران برای قاچاق از تدارکات منحصر به فرد خود، از جمله شرکت‌های کشتیرانی و هواپیمایی استفاده می‌کند.

این گفته یادآور سخنان محمود احمدی‌نژاد، رییس جمهوری پیشین ایران است که در تیرماه ۱۳۹۰ در سخنانی جنجالی، از اصطلاح «برادران قاچاقچی» استفاده کرده و گفته بود: «هیچ وزا‌‌‌‌رت‌خانه‌ای حق ندارد اسکله‌ای خارج از گمرک داشته باشد. هر جا حقوق فراقانونی قائل شدند، آنجا نقطه فساد شد؛ مهم نیست که توسط چه کسی و با چه نیتی انجام می‌شود، زیرا استثنا قائل شدن و دادن اختیار فراقانونی فساد درست می‌کند.»

احمدی نژاد مشخص نکرد منظورش از برادران قاچاقچی چه کسانی است، اما وقتی خبرگزاری‌های رسمی و نیمه‌رسمی مثل خبرگزاری دانشجویان ایران به‌رغم پخش زنده سخنان او، ترجیح دادند کلمات دیگری را جایگزین این عبارت کنند، بسیاری مطمئن شدند که اشاره او به سپاه بوده است. خبرگزاری دانشجویان چند روز بعد فهرست ۸۰ اسکله غیرمجاز را منتشر کرد. با این حال گفته می‌شود تعداد اسکله‌های غیرمجاز بسیار بیش از این تعداد است.

بسیاری از تحلیلگران معتقدند سپاه از زمانی وارد تجارت مواد مخدر شد که اکبر هاشمی رفسنجانی در اوایل دهه ۷۰ به این نهاد اجازه داد تا وارد کارهای اقتصادی شود و پول به‌دست آورد. اما ابوالفضل اسلامی، دیپلمات پیشین ایران به تایمز گفته است که درگیر شدن سپاه پاسداران ایران در قاچاق مواد مخدر در سال‌های ۱۳۶۰ و همزمان با کاهش بهای نفت آغاز شد. در این دوره سپاه پاسداران با موافقت عالی‌ترین مقام‌های حکومت ایران برای تامین نیازهای مالی خود به قاچاق مواد مخدر روی آورد.

تلفیق قاچاق مواد مخدر و تروریسم

آمریکا که سپاه پاسداران را یک سازمان تروریستی می‌داند، بارها این نهاد را به کسب درآمد ازطریق تجارت مواد مخدر برای تامین مالی عملیات‌های تروریستی برون مرزی متهم کرده است. در سال ۲۰۱۱ بعد از ترور نافرجام سفیر عربستان در آمریکا، وزارت دادگستری آمریکا اعلام کرد که دو ایرانی از جمله یک شهروند دارای تابعیت آمریکا را دستگیر کرده است که مامور شده بودند با استخدام یک گروه تبهکار مکزیکی فعال در قاچاق مواد مخدر، عادل الجبیر، سفیر وقت عربستان در آمریکا را به قتل برسانند. ایران این اتهام را به‌شدت رد کرد. مقام‌های دیگر آمریکا هم گفتند هنوز در این مورد مطمئن نیستند، اما با حضور یک باند قاچاقچی مکزیکی مواد مخدر در پرونده، برخی تحلیلگران موضوع همکاری احتمالی با قاچاقچیان مکزیکی را تلاش سپاه برای ورود به بازار مواد مخدر آمریکا ارزیابی کردند.

در سال ۲۰۱۲، وزارت خزانه‌داری آمریکا سرتیپ غلامرضا باغبانی، یکی از فرماندهان سپاه قدس را به‌دلیل نقش ویژه در قاچاق مواد مخدر در فهرست قاچاقچیان مواد مخدر قرار داد.

هنوز تهدید روحانی عملی نشده، اما از سال‌ها قبل برخی تحلیل‌گران معتقد بودند که ایران از مواد مخدر به‌عنوان سلاح استفاده می‌کند. به نوشته روزنامه تایمز، همان مقام مسئول پیشین به این روزنامه گفته بود که یکی از انگیزه‌های سپاه پاسداران در قاچاق مواد مخدر، ضربه زدن به کشورهای غربی است.

روزنامه بغداد پست، سال گذشته مدعی شد که سپاه قدس و شبه‌نظامیان حزب‌الله لبنان که تحت حمایت سپاه پاسداران فعالیت می‌‌کنند، در پخش مواد مخدر در کشورهای عربی به‌ويژه عراق دست دارند.

این روزنامه نوشت که سیستم قضایی ایتالیا هم سپاه قدس را متهم کرده است که یک شبکه عظیم قاچاق مواد مخدر را هدایت و مدیریت می‌کند و ازطریق شبکه‌های تبهکاری، مواد مخدر را به کشورهای اروپایی می‌رساند.

مقام‌های ایتالیایی از دستگیری ۹ شبه‌نظامی عراقی در این رابطه خبر دادند که رهبری‌شان را یک افسر شناخته‌شده سپاه قدس برعهده داشت.

بغداد پست به نقل از کیهان لندن نوشته است که سرحلقه این گروه تبهکار ۹ نفره فردی به نام سعید، تاجر لباس است. او مامور بوده است که مواد مخدر را از ایتالیا به اروپا قاچاق کند.

مبارزه ایران با مواد مخدر

ایران در سال‌های گذشته به‌طور رسمی اقدام‌های قابل توجهی در مبارزه با مواد مخدر انجام داده است. اقدام‌هایی که ازسوی برخی مقام‌ها و نهادهای بین‌المللی نیز تایید شده است، ازجمله ازسوی دفتر مبارزه با مواد مخدر سازمان ملل متحد. آنتونیو دی‌ لئو، نماینده ایتالیایی این سازمان در تهران به نیویورک تایمز گفته است که مقام‌های ایران به‌خاطر مبارزه با مواد مخدر شایسته تحسین‌اند.

تاکنون حدود چهار هزار نیروی پلیس در مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر جان خودشان را از دست داده‌اند. ایران تا یک سال پیش برای قاچاقچیان عمده مواد مخدر مجازات اعدام در نظر می‌گرفت؛ موضوعی که نهادهای حقوق بشری به آن انتقاد کرده‌اند. از سال گذشته، حداقل مقدار حمل مواد مخدری که مجازات اعدام را برای قاچاقچیان درپی خواهد داشت، بالا رفته و پیش‌بینی می‌شود از تعداد اعدام‌های قاچاقچیان مواد مخدر تا میزان زیادی کاسته شود.

اما مبارزه رسمی با قاچاق مواد مخدر به معنای آن نیست که قاچاق سازماندهی‌شده در ایران انجام نمی‌شود. با توجه به حجم ترانزیت مواد مخدر از ایران، فضا هم برای مبارزه وجود دارد هم برای همکاری در رساندن افیون به کشورهای غربی. حالا حسن روحانی تصمیم گرفته با اهرم تهدید به ترانزیت مواد مخدر، آمریکا و هم‌پیمانانش را در اروپا بترساند.