در هفته گذشته، به‌روزرسانی فهرست دریافت‌کنندگان ارز دولتی (دلار ۴۲۰۰ تومانی) و نیمایی ازسوی بانک مرکزی ایران در محافل مختلف خبرساز شد. علاوه بر اشخاص حقوقی، اشخاص حقیقی نیز موفق به دریافت ارز دولتی و نیمایی شده‌اند، اما مشخص نیست كه این ارقام بابت واردات چه محصولاتی بوده است. در این گزارش، این ارقام كه مربوط به فروردین سال گذشته تا ۱۱ اردیبهشت ماه سال جاری است، به‌تفصیل بررسی می‌شود.

شواهد آماری

فایلی که بانك مركزی منتشر کرده بالغ بر ۳۵۰۰ صفحه و بدون طبقه‌بندی شفاف است و برای تحلیل آن باید مدت زمان زیادی را صرف كرد. هرچند طی چند روز گذشته گزارش‌های مختلفی در خصوص این فهرست منتشر شده است، در این گزارش‌ها اشاره نشده است كه برخی نهادهای دولتی یا شبه‌دولتی نیز اقدام به دریافت ارز با نرخ رسمی كرده‌اند (جدول شماره ۱).

به گزارش روزنامه شرق، مورخ ۱۷ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۸، طی ۱۳ ماه گذشته، ده هزار شخصیت حقیقی و حقوقی حدود ۲۵ میلیارد یورو ارز دولتی (با نرخ دلار ۴۲۰۰ تومانی) دریافت كرده‌اند و ۸۰۰ نفر نیز از ارز نیمایی برخوردار شده‌اند.

سهم عمده صنایع خودروسازی

بررسی فایل منتشر‌شده بانك مركزی نشان می‌دهد شرکت‌های خودرو‌سازی ایران‌خودرو و سایپا در صدر فهرست دریافت‌کنندگان ارز دولتی قرار دارند. بر این اساس، این شرکت‌ها فقط ۹۷ میلیارد وون کره‌جنوبی برای واردات دریافت کرده‌اند.

همچنین «شرکت صنایع تولیدی کروز» ــ فعال در صنعت قطعه‌سازی ــ در ۸۸۶ ردیف، بالغ بر ۵۴ میلیارد انواع ارز دولتی دریافت کرده است؛ در حالی که خودروسازها طی یک سال گذشته، با استدلال افزایش قیمت ارز، قیمت خودروها را تا بیش از ۱۰۰ درصد افزایش داده‌اند. اگر ارز دولتی در صنعت به کار گرفته نشده است، باید پرسید مابه‌التفاوت نرخ ارز دولتی و آزاد کجا مصرف شده است؟

سایر صنایع گیرنده ارز دولتی

بر اساس گزارش مذکور، «شركت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران» برای واردات كالا‌های ضروری، طی این مدت معادل بیش از ۶۰۵ میلیون یورو ارزهای دولتی گوناگون بر پایه دلار ۴۲۰۰ تومانی دریافت كرده است. همچنین، بخش زیادی از ارز دولتی به صنایع داروسازی، تامین کالاهای پزشکی، مواد غذایی (به‌خصوص چای، برنج، شکر و دانه‌های روغنی)، كاغذ، خوراک دام و طیور، لاستیک‌سازی و قطعه‌سازی خودرو اختصاص داده‌ شده است.

سهم بالای صنایع لبنی

دو شرکت تولیدکننده محصولات لبنی نیز از بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان ارز دولتی بوده‌اند. «شرکت تولید فرآورده‌های لبنی کاله» بیشترین ارز دولتی در صنایع غذایی را دریافت کرده است. این شرکت در بازه زمانی فروردین ۱۳۹۷ تا اردیبهشت ۱۳۹۸، بیش از ۶۸۲ میلیون یوان چین، ۵۶۵ میلیون روبل روسیه، ۲۲۳ میلیون وون کره‌جنوبی و ۴۴ میلیون یورو ارز با نرخ دولتی دریافت کرده است.

طی مدت مذکور، به «شرکت مجتمع صنایع غذایی میهن» نیز، که علاوه بر تولید بستنی به واردات چای، روغن، برنج و... می‌پردازد، بالغ بر ۸۸۰ میلیون دلار ارز دولتی اختصاص داده شده است.

جدول شماره (۱): فهرست شركت‌های دولتی و شبه‌دولتی دریافت‌كننده ارز دولتی

شرکت‌های بی‌نام‌و‌نشان

در فهرست منتشر‌شده بانک مرکزی، شرکت‌های بازرگانی بی‌نام‌و‌نشان بسیاری وجود دارند که مشخص نیست برای واردات چه کالاهایی ارز دریافت کرده‌اند، اما نکته جالب وجود یک موسسه خیریه در این فهرست است. بر این اساس، «خيريه تعليماتی و تحقيقاتی علمی و دينی مكتب امير‌المومنين» بیش از ۶ میلیون و ۶۰۰ دلار و حدود ۲ میلیون و ۲۰۰ یورو ارز دولتی دریافت کرده است و معلوم نیست این موسسه خیریه با چه هدفی اقدام به واردات کالا کرده است. شرکت «کی.بی.سی» وابسته به «بنیاد برکت» (ستاد اجرایی فرمان امام) نیز از جمله این شرکت‌هاست که ۱۲۶ میلیون یورو و ۱۷۵ هزار لیر ترکیه دریافت کرده است.

علاوه بر این، بانک مرکزی طی مدت مذکور ۵۶۳ میلیون یوان چین و ۵۰ میلیون یورو ارز با نرخ دولتی به «شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت تپه» پرداخت کرده است.

شفافیت یا عدم شفافیت؟

آنچه بانک مرکزی طی چند ماه گذشته تحت عنوان «فهرست دریافت‌كنندگان ارز» منتشر می‌كند نمی‌تواند مصداق  شفافیت باشد، از آن جهت كه هدف و قصد درخواست‌كننده ارز و محل مصرف آن نیز باید مشخص باشد. ذكر نام فرد یا نهاد درخواست‌كننده ارز به‌تنهایی به تنویر افکار عمومی منجر نمی‌شود، به‌عنوان مثال، باید مشخص شود دفتر رهبری، سازمان امور مالیاتی كشور یا سازمان حج و زیارت به چه منظوری ارز دولتی دریافت كرده‌اند؟ آیا این سازمان‌ها تامین‌كننده ارزاق عمومی و ضروری مردم‌اند یا از تفاوت نرخ ارز بهره‌مند می‌شوند؟