عملکرد شش ماهه نخست درآمدها و هزینه‌های دولت در سال ۹۷، اواخر آبان‌ ماه از سوی بانک مرکزی منتشر شد. این گزارش نشان می‌دهد که درآمدهای دولت حدود ۱۲ درصد، هزینه‌ها ۲۲ درصد و کسری بودجه دولت نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۲ درصد رشد داشته است.

درآمدها و هزینه‌های دولت

بر اساس این گزارش، درآمدهای دولت طی شش ماهه اول امسال بالغ بر ۶۳/۴ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱۱/۸ درصد رشد نشان می‌دهد اما نسبت به مصوب بودجه حدود ۵۸ درصد تحقق یافته است.

هزینه‌های جاری دولت طی این مدت حدود ۱۳۱ هزار میلیارد تومان بوده است که نسبت به مدت مشابه سال ۹۶، حدود ۲۲ درصد افزایش یافته و معادل ۸۷ درصد بودجه مصوب شش ماهه است.

کاهش ۴ درصدی درآمدهای نفتی

بر اساس گزارش بانک مرکزی، درآمدهای حاصل از فروش نفت و گاز که در روال بودجه‌نویسی جدید «واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای» نامیده می‌شود، با حدود ۴ درصد کاهش، از ۳۷ هزار میلیارد تومان به ۳۵/۶ هزار میلیارد تومان در شش ماهه امسال رسیده است که نشان از کم‌اثر بودن تحریم‌های اولیه دولت ترامپ بر فروش نفت ایران دارد. البته تحریم‌هایی که اعمال آن‌ها در آبان‌ماه آغاز شد، با توجه به گستردگی بیشتر، تاثیر عمیق‌تری بر این شاخص خواهد گذاشت.

تحقق ۷۰ درصدی درآمدهای مالیاتی

بخش مهم دیگر از درآمدهای دولت، درآمدهای مالیاتی است که طی شش ماهه اول سال ۱۳۹۷ بالغ بر ۵۰/۳ هزار میلیارد تومان بوده است که اگر چه نسبت به شش ماهه سال قبل، ۱۶/۸ درصد رشد نشان می‌دهد اما نسبت به رقم مصوب شش ماهه، تحقق ۷۰ درصدی دارد. دلیل اصلی این موضوع، رکود حاکم بر بخش تولید و صنعت ایران است.

کاهش ۱۳ درصدی مالیات بر شرکت‌ها

بخش عمده درآمدهای مالیاتی در ایران، «مالیات بر اشخاص حقوقی» یا «مالیات بر شرکت‌ها» است که این رقم با ۱۳ درصد کاهش  از ۱۴ هزار میلیارد تومان در شش ماهه سال ۱۳۹۶ به ۱۲/۲ هزار میلیارد تومان در شش ماهه اول امسال رسیده که نشان‌دهنده وضعیت وخیم تولیدکنندگان است.

البته باید توجه داشت بخش زیادی از این درآمدها در نیمه دوم سال وصول می‌شود اما رقم مصوب ۲۰/۷ هزار میلیارد تومان برای شش ماهه امسال حاکی از تحقق ۵۹ درصدی این سرفصل مهم مالیاتی دارد.

تحقق ۴۳ درصدی هزینه‌های عمرانی

هزینه‌های عمرانی در روال بودجه‌نویسی جدید با عنوان «تملک دارایی‌های سرمایه‌ای» شناخته می‌شود. بر اساس گزارش بانک مرکزی، این بخش از هزینه‌ها که هزینه‌های توسعه‌ای محسوب می‌شوند از ۷/۸ هزار میلیارد تومان در شش ماهه سال ۱۳۹۶ به بیش از ۲۶/۶ هزار میلیارد تومان در شش ماهه اول امسال افزایش یافته‌اند. البته این رقم با رقم بودجه مصوب شش ماهه (۶۲ هزار میلیارد تومان) تفاوت بسیاری دارد.

به طور معمول بخش زیادی از عدم تحقق بودجه عمرانی به افزایش هزینه‌های جاری دولت برمی‌گردد که طی شش ماهه امسال ۲۲ درصد رشد داشته است. در واقع افزایش هزینه‌های حقوق و دستمزد کارکنان و سایر اعتبارات جاری دولت به بهای به عقب افتادن پروژه‌های عمرانی تمام می‌شود و معمولا دولت‌ها حاضر به سرباز زدن از این اقدام نیستند، چون نارضایتی‌های اجتماعی زیادی را در پی دارد.

علاوه بر این، با توجه به تورم ساختاری موجود در اقتصاد ایران، تعویق در تحقق بودجه عمرانی موجب افزایش هزینه‌های انجام طرح‌ها خواهد شد. از این رو ممکن است پروژه‌ای در سال تعریف دارای توجیه اقتصادی بوده باشد اما پس از به تعویق افتادن کاملا غیراقتصادی شود. بسیاری از طرح‌ها و پروژه‌های ملی در ایران به این معضل گرفتار شده‌اند.

کسری بودجه عملیاتی

اگر درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدها را ملاک درآمدهای دولت و هزینه‌های جاری را ملاک هزینه‌های دولت قرار دهیم، کسری بودجه دولت طی شش ماه اول امسال معادل ۷۲/۹ هزار میلیارد تومان است که نسبت به شش ماهه سال گذشته، ۳۲ درصد رشد نشان می‌دهد.

اگر درآمدهای نفت و گاز را هم به مجموع درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدهای دولت اضافه کنیم و هزینه‌های عمرانی را نیز از جمله هزینه‌ها به حساب آوریم، کسری بودجه طی مدت مذکور بالغ بر ۵۸/۵ هزار میلیارد تومان خواهد شد.

البته باید توجه داشت این درآمدها، در واقع سرمایه هستند و باید تبدیل به سرمایه‌های زیرساختی دیگر شوند. به همین روی، در ساختار بودجه‌نویسی جدید از درآمدهای دولت تفکیک شده‌اند و به لحاظ توسعه‌‍ای نباید در هزینه‌های جاری خرج شوند.